Phóng viên báo Kinh tế & Đô thị đã có cuộc trao đổi với TS Phạm Quang Thái - Phó trưởng Khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ T.Ư về tầm quan trọng của điều chế vaccine trị Covid -19.
- Để điều chế vaccine, bắt buộc phải có sự phân lập virus. Người ta có thể dùng các quy trình khác nhau để phân lập virus, sản xuất ra vaccine. Nhưng để nghiên cứu ra vaccine, còn rất nhiều yêu cầu. Ví dụ, đặc điểm về mặt di truyền học hay miễn dịch học của con virus này tác động thế nào đến khả năng sinh kháng thể của người. Điều này khá phức tạp.
Thực tế, đã có rất nhiều hãng nghiên cứu vấn đề này nhưng không phải nơi nào cũng làm được. Vì thường những công ty có kinh nghiệm hoặc họ đã từng làm những sản phẩm tương tự thì họ sẽ tiếp cận nhanh hơn đến đích thành công. Nhưng dù có tiếp cận nhanh hơn thì điều mấu chốt cuối cùng vẫn phải có con virus. Họ chỉ có thể sản xuất ra vaccine khi con virus còn sống nguyên. Sau đó, người ta mới có thể nghiên cứu tiếp để sản xuất vaccine.
Một điểm quan trọng nữa là vaccine sinh ra được kháng thể. Nhưng kháng thể đó có đủ trung hòa được con virus sống hay không thì phải có con virus sống mới chứng minh được rằng, hiệu quả trong phòng thí nghiệm là kháng thể tạo ra được trung hòa con virus. Qua đó, có thể kết luận rằng, việc tìm thấy virus, nuôi cấy được nó là bước mấu chốt để có thể sản xuất ra vaccine sau này.
- Trong kỹ thuật sản xuất ra vaccine có rất nhiều phương pháp. Chúng ta có ít nhất 3 phương pháp để sản xuất ra vaccine từ con virus sống. Thứ nhất, sản xuất ra vaccine bất hòa. Nghĩa là người ta nuôi con virus, sau đó tiêu diệt nó bằng hóa chất. Tiếp đó, họ sử dụng virus bị tiêu diệt để sản xuất vaccine. Thứ hai, vẫn con virus đó, người ta cấy nhiều lần cho đến khi nó mất độc tính.
Bởi nó đang có độc tính hại người, qua nhiều lần cấy trên tế bào nuôi cấy, nó sẽ mất độc tính. Đây cũng là một cách sản xuất ra vaccine. Thứ ba, có thể nghĩ đến việc sản xuất ra vaccine là tìm được đoạn gen, đoạn protein đặc hiệu nhất của con virus này. Sau đó, lấy gen định nghĩa đoạn protein đó đem đến để cho một tế bào khác sản xuất (VD như nấm men). Sau đó, người ta thu hoạch kháng nguyên và sử dụng kháng nguyên đó để sản xuất vaccine.
Như vậy, có ít nhất 3 phương pháp để sản xuất ra vaccine. Tuy nhiên, vaccine chỉ được sử dụng khi đã được chứng minh, tiêm vào cơ thể sinh ra được kháng thể. Điều quan trọng là kháng thể đó phải trung hòa với virus, nghĩa là phải tiêu diệt được virus đó. Đây là cách để tìm hoặc xác định được loại vaccine nào phù hợp nhất và cách sản xuất như thế nào.
- Để chế tạo ra vaccine phòng virus Sars-CoV-2, yếu tố đầu tiên đòi hỏi vaccine đó phải hiệu quả, tiêu diệt được virus hoặc khống chế không cho virus đó phát triển (kháng thể đó trung hòa với virus). Yếu tố thứ hai đòi hỏi vaccine đó phải an toàn. Điều này đồng nghĩa với việc là vaccine đó khi sản xuất ra, tiêm vào động vật không có vấn đề gì nhưng thử nghiệm trên người, nó phải an toàn. Hiện nay, tất cả các vaccine trong và ngoài chương trình tiêm chủng mở rộng đều phải đạt được tiêu chuẩn đó thì mới được phép sử dụng trên người. Đây là điều rất khó.
Hiện nay, Viện Vệ sinh dịch tễ T.Ư đã đưa ra được các phương pháp dự phòng nào để phòng tránh dịch bệnh này?
- Hiện tại, các phương pháp dự phòng phần lớn tập trung vào các biện pháp dự phòng không đặc hiệu. Dự phòng đặc hiệu là dùng vaccine, dùng Thu*c diệt virus. Tuy nhiên, ngay kể cả vaccine và Thu*c tiêu diệt virus cho đến thời điểm này là không có. Nên chỉ có một cách là dự phòng không đặc hiệu thông qua những vấn đề như: Phát hiện sớm, cách ly, cô lập những người có nguy cơ, chẩn đoán và tìm ra những đối tượng có thể là dương tính, có thể là ca bệnh để tránh lây nhiễm trong cộng đồng. Đây là biện pháp không đặc hiệu cho đến thời điểm hiện tại chúng ta vẫn đang làm.
Viện đã chủ động trong việc đi tìm những ca bệnh mà đó có thể là nguy cơ hoặc là ca bệnh của Covid -19. Ngoài các xét nghiệm thông thường, Viện đã chủ động xét nghiệm thêm Covid-19. Cho đến thời điểm này, không có trường hợp nào dương tính với Covid-19. Đây là một điều rất may mắn và cho thấy, tất cả những điều Việt Nam đã làm từ trước đến nay rất thành công.
Hiện nay, Việt Nam là nước thứ 4 trên thế giới phân lập thành công chủng Sars-CoV-2. Vậy theo ông, tính đến thời điểm hiện tại, Việt Nam có thêm thành công gì mới về lĩnh vực này?
- Ngoài phân lập thành công chủng Sars-CoV-2, đến thời điểm hiện tại, Viện đã giúp rất nhiều đơn vị chủ động trong việc xét nghiệm: Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Quảng Ninh, Hà Nội, cũng như một số bệnh viện và các trung tâm chẩn đoán khác… đủ khả năng có thể làm được những kỹ thuật tương tự. Đây là một quá trình rất lâu dài và đòi hỏi sự giám sát, hỗ trợ một cách bài bản, cẩn trọng từ phía Viện.
Để làm được việc đó, Viện phải cử rất nhiều chuyên gia, tổ chức nhiều lớp tập huấn giúp việc chuyển giao khoa học công nghệ được thành công. Ngoài Viện, còn nhiều đơn vị khác có khả năng chẩn đoán sớm Sars-CoV-2 góp phần giảm tải cho hệ thống cũng như tăng cường số lượng những trường hợp nghi ngờ có thể xét nghiệm sớm.
Ngoài ra, với việc tìm hiểu những đặc tính hoặc xu hướng, diễn biến của dịch trong tương lai, Viện đã có những bước đi cơ bản trong việc này. Ngay cả vấn đề công tác dự báo về dịch bệnh đòi hỏi số liệu. Trong khi tất cả các trường hợp đều bị khống chế, được giải quyết điều trị triệt để, lúc này không còn ca bệnh để dự báo, đòi hỏi phải có trường hợp mới. Cho nên tất cả các công việc dự báo vẫn được âm thầm tiến hành từ trước tới nay.
Chỉ cần có bất cứ một động thái nào thay đổi về mặt số liệu, lập tức sẽ có những cảnh báo đưa đến Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng chống dịch Covid-19, các cơ quan chức năng sẽ có chỉ đạo về hoạt động này.
Hiện nay, không chỉ Việt Nam, nhiều nước trên thế giới đều đang tích cực điều chế vaccine phòng Covid-19. Vậy chuyên gia y tế Việt Nam có trao đổi cùng các chuyên gia y tế trên thế giới để cùng tìm ra hướng đi chung trong việc sản xuất vaccine phòng ngừa căn bệnh nguy hiểm này không thưa TS?
- Trong thời điểm này, nếu Việt Nam cứ lặng lẽ nghiên cứu thì cũng vẫn sẽ điều chế ra vaccine phòng Covid-19. Tuy nhiên, nếu Việt Nam không tranh thủ những kinh nghiệm từ các nước bạn trên thế giới, từ các cơ sở đã có điều kiện này thì chúng ta nhận được kết quả sẽ chậm hơn.
Hiện tại, Viện cũng đã liên lạc giúp Công ty Vaccine sinh phẩm số 1 với một số đối tác nước ngoài trong việc chuyển giao khoa học công nghệ cũng như chia sẻ thông tin về các bước sản xuất ra vaccine này. Như vậy, Việt Nam tránh được khoảng khá dài về các bước dò dẫm, cách sản xuất ra vaccine và người ta sẽ tiến đến một bước nhanh nhất, tối ưu.
Thực tế, những công ty có kinh nghiệm về điều này đã trực tiếp làm việc và có những trao đổi đầu tiên với Công ty Vaccine sinh phẩm số 1. Họ sẽ có những hợp tác trong tương lai về việc phát triển vaccine và thúc đẩy công việc này đi nhanh hơn. Chúng tôi cũng rất kỳ vọng, trong một thời gian tương đối gần, Việt Nam sẽ có vaccine.
Tuy nhiên, ngay cả những phòng thí nghiệm, những công ty vaccine hiện đại nhất thế giới nghiên cứu về vaccine này cho đến thời điểm hiện tại chỉ dừng ở mức thử nghiệm trên động vật. Còn vaccine cứu người bệnh và phòng được bệnh thì phải thêm rất nhiều công đoạn. Và dù có rút ngắn công đoạn nhanh đến mấy thì vaccine này cũng không thể sẵn sàng trong vòng 4 - 5 năm tới.
Thực tế, những công ty có kinh nghiệm về điều chế vaccine đã trực tiếp làm việc và có những trao đổi đầu tiên với Công ty Vaccine sinh phẩm số 1. Họ sẽ có những trao đổi hợp tác trong tương lai về việc phát triển vaccine và thúc đẩy công việc này đi nhanh hơn. Chúng tôi cũng rất kỳ vọng, trong một thời gian tương đối gần Việt Nam sẽ có vaccine. |
Chủ đề liên quan:
5 năm bệnh truyền bệnh truyền nhiễm Covid 19 dịch tễ điều chế điều chế vaccine kháng thể kiểm soát kiểm soát bệnh Sar CoV2 trưởng khoa truyền vaccine vệ sinh vệ sinh dịch tễ Viện vệ sinh viện vệ sinh dịch tễ Viện Vệ sinh dịch tễ T.Ư virus