Di truyền học cho phép chúng ta biết được các biến thể trong dna tương tác với nhau như thế nào và tác động của chúng đối với sự phát triển, hành vi và sức khỏe nền tảng. bác sĩ hà thị mỹ hạnh, tư vấn di truyền tại công ty genetica (tp hcm) cho biết, có nhiều loại xét nghiệm gene như xét nghiệm xác định huyết thống, xét nghiệm chẩn đoán, xét nghiệm trước sinh... rất thường quy trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe. những năm gần đây tại việt nam còn phát triển mạnh loại xét nghiệm gene cho thấy khuynh hướng hành vi, tính cách, dinh dưỡng, trí tuệ... của một người.
Bác sĩ mỹ hạnh chia sẻ thêm, giải mã gene này cung cấp thông tin về di truyền giúp người dùng và bác sĩ chủ động trong việc xây dựng chế độ ăn uống, lên kế hoạch để phòng ngừa bệnh phù hợp. một người có thể rõ hơn tiềm năng, thế mạnh và cả những điều bất lợi về bộ gene của chính mình. thay vì thực hiện nhiều phép thử "đúng - sai", cha mẹ còn thể biết rõ về ưu thế của con qua những gene quy định và định hướng giáo dục phù hợp dựa trên tiềm nặng của trẻ.
Hình thức xét nghiệm gene này rất đơn giản. bạn có thể tự phết niêm mạc má bằng gòn chuyên dụng trong vài giây tại nhà và gửi mẫu về đơn vị giải mã gene. tại đây, đơn vị giải mã gene sẽ phân tích những thông tin di truyền và báo cáo kết quả trong khoảng 7-14 ngày. sau khi nhận được kết quả, bác sĩ hoặc chuyên viên tư vấn sẽ giải thích các thắc mắc của người thực hiện và hướng dẫn cách tối ưu tiềm năng hoặc cải thiện những điều chưa phải là lợi thế. một người có thể chỉ cần thực hiện giải mã gene một lần trong đời.
Phân tích các DNA giúp tìm hiểu về tiềm năng, nguy cơ sức khỏe. Ảnh: Freepik
Dưới đây là những thông tin về dinh dưỡng, tiềm năng thể chất, trí tuệ... sẽ có trong kết quả xét nghiệm gene mà bạn có thể cân nhắc thực hiện.
Bạn có thể biết được về khả năng chuyển hóa các chất bột đường, chất đạm và chất béo. ví dụ kết quả xét nghiệm gene cho thấy cơ thể bạn chuyển hóa chất béo kém hơn trung bình và mang các biến thể làm tăng hàm lượng ldl, tăng nguy cơ béo phì nếu tiêu thụ chất béo bão hòa. khuyến nghị cho bạn để giảm nguy cơ béo phì và nguy cơ tăng ldl là chế độ ăn hạn chế năng lượng, ít chất béo, thay thế chất béo bão hòa bằng các loại chất béo không bão hòa như dầu ô liu, trái bơ, omega 3... bạn nên cố gắng uống nhiều nước để cơ thể dễ đốt cháy nhiều calo hơn.
Một số xét nghiệm gene còn gợi ý về nhu cầu các loại vitamin và khoáng chất thường gặp như vitamin a, b, c, d, e, chất sắt...; xu hướng nhạy cảm với thực phẩm, ăn uống theo cảm xúc, khả năng thích ứng với chế độ giảm cân, khả năng giải độc. ví dụ kết quả xét nghiệm gene cho thấy, cơ thể bạn cần lượng vitamin a ít hơn so với người khác, hệ miễn dịch khỏe mạnh, khả năng chuyển hóa beta-carotene trong thực vật tốt thì bạn có thể yên tâm khi lượng vitamin a ít khi bị thiếu hụt.
Người lớn, trẻ em có thể cân đối khẩu phần ăn phù hợp với nhu cầu của cơ thể để phòng tránh suy dinh dưỡng hoặc tăng cân, béo phì. qua việc xét nghiệm gene, bác sĩ có thể lý giải vì sao một người tăng cân không kiểm soát dù đã thực hiện chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt. trong mỗi mục phân tích sẽ có các khuyến nghị phù hợp để bạn có thể áp dụng.
Khuynh hướng hành vi và tiềm năng học thuật cũng được nhiều người quan tâm khi quyết định lựa chọn xét nghiệm gene. ví dụ ở khuynh hướng hành vi, cha mẹ có thể hiểu rõ hơn về tính cách hướng nội, hướng ngoại, tính kỷ luật, sự bất ổn trong cảm xúc, nóng tính, khả năng kiểm soát căng thẳng. trẻ có xu hướng mạo hiểm cũng có thể do một số gene quy định.
Ví dụ khi một đứa trẻ thường xuyên thu mình, chỉ thích ở nhà hơn là đi chơi cùng bạn, phụ huynh có thể biết được con có tính hướng nội. Tuy nhiên, có thể phụ huynh sẽ không thể biết được điều này là do nồng độ BDNF thấp (một protein quan trọng ở não). Để tăng cường nồng độ BDNF, cha mẹ có thể hướng dẫn con các bài tập sức bền, tránh tiêu thụ đường, tránh căng thẳng và hạn chế ở một mình. Vì con rất dễ ảnh hưởng bởi cảm xúc của người khác, cha mẹ nên cho trẻ tiếp xúc với những người tích cực, lạc quan, cởi mở để dần cải thiện sự nhút nhát.
Nhìn vào bảng phân tích kết quả sau khi giải mã gene, phụ huynh còn có thể biết được về năng lực và các chỉ số về trí tuệ như chỉ số thông minh, trí tuệ cảm xúc. với một đứa trẻ được dự đoán có tiềm năng về toán học, ngôn ngữ, âm nhạc từ bộ gene, cha mẹ có thể vun đắp, hỗ trợ con để phát huy đúng hướng.
Trẻ có khả năng tập trung tốt có thể nhờ vào lợi thế từ bộ gene. Ảnh: Shutterstock
Các đơn vị xét nghiệm di truyền còn phân tích một số gene có liên quan đến sức mạnh, sức bền, sức mạnh cơ bắp, nguy cơ chấn thương, lợi ích từ tập luyện của một người. chẳng hạn một người có tiềm năng thể chất bẩm sinh và có định hướng trở thành vận động viên chuyên nghiệp thì nên có chế độ tập luyện phù hợp để phát huy thế mạnh. việc duy trì sức khỏe tim phổi tốt thông qua các khuyến nghị từ bác sĩ sẽ giúp bạn giảm nguy cơ mắc bệnh tim, ung thư phổi, tiểu đường tuýp hai, đột quỵ và các bệnh khác.
Các bệnh tật như ung thư, đột quỵ, tim mạch... có thể được tìm thấy qua một số đột biến có tính chất di truyền. bác sĩ mỹ hạnh cho biết, nhiều người nhờ thực hiện xét nghiệm gene có thể thăm khám sớm và xây dựng kế hoạch điều trị kịp thời nếu bệnh bộc phát. hiện nay, có nhiều gói xét nghiệm gene chuyên biệt để tìm hiểu sâu hơn về các bệnh di truyền mà bạn có thể cân nhắc nếu thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ cao. ví dụ có hơn 20 ung thư di truyền và các đơn vị phân tích gene có thể khảo trên các gene đột biến phổ biến gây ra căn bệnh đó như đột biến gene brca1, brca2 gây ung thư vú, egfr ở bệnh ung thư phổi....
Bác sĩ mỹ hạnh lưu ý, kết quả gene nó chỉ mang tính tham khảo, gene không quyết định số phận của một người. những tính trạng biểu hiện ra bên ngoài cơ thể là sự tương tác giữa gene, lối sống và các yếu tố tâm lý xã hội. gene là yếu tố không thể thay đổi, tuy nhiên, bạn có thể tác động vào những yếu tố khác như dinh dưỡng, môi trường sống, thực hiện các bài tập để cải thiện khả năng ngôn ngữ, ghi nhớ... theo hướng tích cực hơn.