- Ông Trần Đăng Khoa này! Ở cái tuổi sắp “Chầu giời” rồi, ông có sợ bệnh tật không?
- Ông Trần Đăng Khoa này! Ở cái tuổi sắp “Chầu giời” rồi, ông có sợ bệnh tật không?- Có chứ!
- Ông sợ nhất bệnh gì?- Nhạt!
- Nhạt mà cũng là bệnh ư?- Đúng! Một
căn bệnh trầm kha. Thậm chí rất nguy hiểm. Rất đáng sợ!- Tôi cứ tưởng ông là lão “vô sừng vô sẹo”. Chẳng còn biết sợ là gì. Tôi đọc trên một tờ báo nào đó, thấy ông trả lời phỏng vấn của một phóng viên. Ông còn mang đến cả cái ch*t của mình ra để bỡn cợt. Ông bảo: “Lão Khoa chỉ là Khoa khi vẫn đang khỏe mạnh. Nghĩa là vẫn đang thở ra và hít vào. Còn khi lão không còn thở, tức là ngoẻo củ tỏi rồi, thì tởm lắm. Đấy không phải lão. Nghĩa là lão không chịu trách nhiệm về cái đống bầy hầy ở trong quan tài. Đừng có nhìn vào đấy. Kinh lắm. Đấy có phải lão đâu. Vì thế cần gói lại đem đốt ngay rồi cho vào cái niêu đất, chôn dưới gốc khế. Xưa nay chó mèo ch*t đều như thế cả. Trước khi đưa lão vào lò, cũng nên cho lão được vái chào các bạn đọc khả kính của lão bằng một bài thơ vĩnh biệt như sau: “Bao năm ròng mệt mỏi - Xuống xứ này rong chơi - Giờ ta làm ngọn khói - Õng ẹo bay về giời...”. Này, ông mà “õng ẹo” thì cũng kinh lắm đấy. Chí ít thì tôi cũng không thể hình dung được. Một người mang cả điều nghiêm trọng, là cái ch*t của mình ra đùa thì không còn coi giời đất là gì nữa cả. Một người như thế cuối cùng lại sợ một
căn bệnh là bệnh... nhạt...- Đúng! Rất sợ...
- Vì sao?- Vì nhạt không có gì nguy hiểm...
- Ông cứ nói thế nào ấy. Không nguy hiểm thì có gì mà phải sợ.- Rất đáng sợ. Vì... không nguy hiểm. Nó cũng không phải là cái xấu. Thế mới kinh. Nếu là cái xấu thì người đời đã lên án nó, tẩy chay nó. Nếu nguy hiểm thì người ta đã đề phòng, đã cách ly, rồi tất người ta sẽ tìm ra Thu*c chữa trị. Đằng này, nó lại chẳng có tội vạ gì. Chỉ nhạt thôi. Nhạt thì không có Thu*c nào cả. Vô phương cứu chữa. Mà nó lại có sức lây lan. Lây nhanh như dịch hạch. Nhưng có người lại thích, thậm chí rất ủng hộ, vì nó luôn bảo đảm sự ổn định. Rất êm đềm. Không có những biến cố. Nhưng rồi chính nó lại băng hoại mọi sự sáng tạo. Mà không sáng tạo nghĩa là không có sự phát triển. Nguy hiểm là ở chỗ đó...
- Nhưng nhạt cũng có cái hay chứ. Nếu nhìn ở góc độ y tế. Ví như ăn nhạt...- Đúng, ăn nhạt thì tốt. Vì không hại thận. Nhưng sống nhạt thì chán lắm. Ông Hen-rich Hai-nơ, nhà thơ lớn nổi tiếng thế giới của Đức nói về cái anh nhạt rất ấn tượng. Ông bảo, đại ý, cái người làm cho tôi ghét nhất, không phải người làm cho tôi yêu, cũng không phải người làm cho tôi ghét, mà là người tôi không yêu cũng không ghét. Đúng thế thật. Một người mình yêu thì lúc nào cũng nhớ đã đành, còn người mình ghét, ghét cay ghét đắng, thậm chí là bực bội, căm thù thì cũng rất khó quên. Còn cái người không yêu cũng không ghét, thì chẳng có gì lưu giữ được, sẽ chìm vĩnh viễn trong quên lãng. Đấy chính là cái anh nhạt. Nhạt thì chẳng có gì để bàn. Cụ Tú Xương cũng có lần bàn về cái nhạt. Nhạt nhưng lại không nhạt: Trời không chớp bể, chẳng mưa nguồn - Đêm nảo đêm nao tớ cũng buồn - Mặt nước đìu hiu cơn gió thoảng - Nhạt nhèo quang cảnh bóng trăng suông... Nhạt nhẽo thì còn có chút chán nản, bực bội, chứ nhạt nhèo thì nản lắm rồi. Chẳng còn gì để nói. Tuy thế, trăng suông cũng có vẻ đẹp của nó chứ. Đó là thứ ánh sáng không chói gắt, không góc cạnh. Một ánh sáng không phải ánh sáng. Tất cả cứ mờ mờ ảo ảo, nhưng vẫn có cái linh hồn của ánh sáng. Người ta vẫn còn nhận ra được cảnh vật, dù tất cả loà nhòa, không biết cái lòa nhòa ấy tỏa ra từ đâu, từ trời mây hay sông nước hoa cỏ? Chịu. Nhưng nó vẫn là một dạng ánh sáng. Tôi tạm gọi là “linh hồn ánh sáng”. Còn nhạt thì chẳng có gì cả. Vì đó là sự trống rỗng vô tận.
căn bệnh này phổ biến lắm. Nhìn vào đâu cũng thấy. Nhất là trong địa hạt đòi hỏi nhiều đến sự sáng tạo, như trong văn học nghệ thuật hay báo chí. Tất nhiên cũng không phải chỉ có ở những loại hình này. Nhạt có thể xuất hiện và phát triển ở khắp mọi nơi, ở cả những lĩnh vực tưởng như rất nghiêm túc...
- Căn nguyên nào dẫn đến căn bệnh ấy?- Lười. Tất cả chỉ do lười thôi. Tôi nghĩ vậy. Lười mà lại ngại va chạm. Thế thì cái nhạt sẽ xuất hiện. Người lười mới luôn có được sự an nhàn. Chẳng phải lo gì cả. Trên đời này, có một thứ không cần phải cố gắng ta cũng có ngay. Đó là sự già nua và trì trệ. Trong một bài thơ, tôi cũng đã có lần nói vui: “Cái đến rồi sẽ đến - Cái qua thì phải qua - Chả cần chi phấn đấu - Ta cũng thành... cụ già”. Đúng vậy. Một điều rất hiển nhiên. Bởi đó là quy luật của tạo hóa. Một anh chàng lười nhất, chả phải làm gì, cũng không có cả mong muốn thì rồi cuối cùng ta vẫn thành một lão già lẩn thẩn. Còn muốn minh mẫn, trẻ trung thì phải vận động, phải gồng mình lên để chống lại tạo hóa. Bởi thế, có những anh còn rất trẻ, đang ở lứa tuổi thanh niên mà đã già rồi, ngược lại, có những người tuổi đã cao, nhưng lại rất trẻ, như cụ Tô Hoài, cụ Hữu Ngọc, thậm chí có cụ đã mất mấy chục năm rồi, nhưng vẫn làm chúng ta phải ngỡ ngàng, kinh ngạc vì sự sáng tạo trong những năm tháng cuối đời, như cụ Chế Lan Viên ở những bài thơ di cảo. Có lần tiếp xúc, giao lưu với bạn đọc ở Đức, một học giả, Giáo sư H.Berke hỏi tôi: “Tại sao ở Việt Nam, có những nhà văn ở lứa tuổi 90 như ông Tô Hoài mà viết mãi vẫn không nhạt. Cuốn tiểu thuyết mới nhất của ông (ý nói cuốn “Ba người” - TĐK) vẫn gây nên sự chú ý đặc biệt. Hình như ông già này không biết sợ là gì. Tại sao ông ấy không biết sợ?”. “Thì thế mới là Tô Hoài - Tôi nói vui - Có một
căn bệnh mà nhắc đến, cả loài người ai cũng run sợ. Đó là bệnh AIDS.
căn bệnh này ủ bệnh và phát bệnh trong khoảng 10 năm, 20 năm, hiện vẫn không có Thu*c đặc trị, thế nên ai cũng sợ. Chỉ có một người không sợ là... ông già 93 tuổi Tô Hoài. Đến
căn bệnh thế kỷ, đe dọa cả loài người mà ông ấy còn chả sợ, thì ông ấy còn biết sợ cái gì. Cả khán phòng cười ồ...”.
- Vậy ông tự xếp mình thuộc dạng nào?- Tôi luôn thấy mình già nua và nhạt nhẽo. Mà nhạt triền miên. Nếu có động thái gì thì cũng chỉ là sự õng ẹo gồng mình lên để chống lại cái nhạt ở chính trong con người mình mà thôi.
- Chống bằng cách nào?- Bằng một phép rất đơn giản. Hãy cứ trở về với chính mình. Mình như thế nào thì cứ sống như thế. Sống đúng như mình thì sẽ không giống ai. Mỗi con người là một thế giới riêng. Chẳng ai giống ai cả. Từ làn da, vóc dáng, hình hài cho đến cả cái nhỏ nhất là cái... vân tay. Bi thảm nhất là ta cứ chạy theo những cái ngoài mình. Bạn hãy nhắm mắt lại mà ngắm xem, những gì ta chạy theo thiên hạ, bắt chước thiên hạ và rồi ta đã phải trả những cái giá đắt đến như thế nào? Nghệ sĩ Nhân dân Lê Khanh có một vở kịch tự sáng tác có một chi tiết rất thú vị. Con người dù không phải diễn viên mà vẫn luôn phải sắm vai. Anh ta luôn phải đeo những chiếc mặt nạ. Đeo mãi rồi thành quen, cái giả thành cái thật. Anh ta dần quên mất gương mặt thực của chính mình. Xem kịch Lê Khanh có một lần, mà tôi cứ bị ám ảnh mãi, đến nỗi đi trên đường phố, nhiều lúc tôi cứ thấy rờn rợn như mình đang dự lễ hội hóa trang. Bởi thế, đã lâu rồi, có một phóng viên hỏi tôi: “Ta có nên có ngày cá tháng tư không?”. Tôi bảo, Tây họ thích đùa. Tôi ở Nga 7 năm, ngày cá tháng tư nào, tôi cũng bị lừa. Dù rất có ý thức mà vẫn không tránh được. Bởi không lần nào giống lần nào. Ta chả nên nhập khẩu ngày nói dối làm gì. Nếu có nhập về thì nên đổi lại là ngày nói thật. Làm sao nói thật mà không bị bạn bè dị nghị. Sống thực với lòng mình cũng là một phương Thu*c chống lại cái nhạt. Có phải thế không?
Vũ Hà (thực hiện)