Suy dinh dưỡng là sự mất cân bằng thực phẩm đã tiêu thụ và nhu cầu năng lượng của mỗi một cơ thể con người và chủ yếu gặp ở trẻ em và người cao tuổi (NCT). Suy dinh dưỡng ở NCT có thể khắc phục được nếu phát hiện sớm và áp dụng đúng phương pháp dinh dưỡng.
suy dinh dưỡng là sự mất cân
bằng thực phẩm đã tiêu thụ và nhu cầu năng lượng của mỗi một cơ thể con người
và chủ yếu gặp ở trẻ em và người cao tuổi (NCT).
suy dinh dưỡng ở NCT có thể
khắc phục được nếu phát hiện sớm và áp dụng đúng phương pháp dinh dưỡng.
Một cơ thể được gọi là suy
dinh dưỡng khi trọng lượng của cơ thể bị sụt cân từ 5 - 10% trong khoảng thời gian
từ 6 tháng đến 1 năm (không bao hàm các bệnh làm cho cơ thể bị sụt cân nhanh
như đái tháo đường, dùng Thu*c giảm béo, dùng Thu*c lợi tiểu…).
Những yếu tố khiến người cao tuổi
suy dinh dưỡng
Điều quan trọng nhất đưa đến suy
dinh dưỡng ở NCT là ăn uống kém chất lượng, thậm chí không đủ bữa, bữa no, bữa
đói. Một số NCT thiếu thốn kinh tế hoặc có khả năng về kinh tế nhưng không có
người lo cho từng bữa ăn hàng ngày, sự việc cứ kéo dài dẫn đến
suy dinh dưỡng. Một
số NCT
suy dinh dưỡng do bệnh tật mạn tính kéo dài như hệ thống răng kém (răng lung
lay hoặc đã rụng nhiều) gây khó khăn trong việc nhai thức ăn. Một số bệnh cũng rất
dễ gặp ở NCT do chức năng S*nh l* đã bị suy giảm như tuyến nước bọt bị xơ hóa
làm giảm khả năng bài tiết nước bọt. Nếu thiếu nước bọt, NCT sẽ ít ngon miệng
hoặc không ngon miệng trong các bữa ăn, vì vậy sẽ làm chán ăn kéo dài dẫn đến
suy dinh dưỡng. Hoặc do chức năng S*nh l* của các giác quan bị suy giảm nhất là
vị giác và khứu giác làm giảm sự kích thích sự thèm ăn.
suy dinh dưỡng ở NCT còn có thể
gặp trong một số trường hợp bị dị ứng với một số thức ăn, cho nên NCT sợ ăn vì
lo rằng sau khi ăn sẽ bị rối loạn tiêu hóa như buồn nôn, nôn hoặc tiêu chảy,
đau bụng. Một số bệnh về đường tiêu hóa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc
suy dinh dưỡng ở NCT, nhất là bệnh về dạ dày, đại tràng. Một số bệnh về tâm
thần như bệnh trầm cảm mạn tính, sa sút trí tuệ cũng ảnh hưởng rất lớn đến tiêu
hóa và vì vậy rất dễ dẫn đến
suy dinh dưỡng.
Trong các nguyên nhân gây suy
dinh dưỡng ở NCT thì nghiện rượu cũng là một nguyên nhân đáng kể. Người nghiện
rượu rất chán ăn thậm chí không muốn ăn bất kỳ loại thức phẩm nào ngoài rượu.
Nghiện rượu ngoài việc chán ăn thì chức năng gan ngày một bị suy giảm. Đây là một
vòng luẩn quẩn: nghiện rượu gây chán ăn, gây suy giảm chức năng gan; chức năng
gan suy giảm thì lại càng chán ăn mà hậu quả là
suy dinh dưỡng và xa hơn nữa là
xơ gan do rượu. Một số trường hợp NCT bị
suy dinh dưỡng do kiêng khem quá mức
cần thiết không dám ăn bất kỳ một loại thức phẩm nào, ngay cả cá là loại thực
phẩm rất cần cho nhu cầu dinh dưỡng ở mọi lứa tuổi họ cũng kiêng không dám ăn,
uống.
Biểu hiện
Hầu hết người bị suy dinh
dưỡng có thể tự phát hiện thấy mình bị gầy đi như sụt cân, quần áo thấy tự
nhiên rộng ra, các bắp thịt thấy mềm, nhũn không được rắn như trước đây. Tuy vậy,
đối với một số NCT do bị
suy dinh dưỡng lâu ngày nên đã có ảnh hưởng đến hệ
thần kinh trung ương cho nên tự bản thân người đó không thể hoặc không biết
mình đang mắc bệnh gì. Trong trường hợp này, những thành viên trong gia đình cũng
có thể nhận biết được như thấy kém dần sự minh mẫn, hay quên hay kêu mệt mỏi,
chán ăn, ăn không ngon miệng hay cáu gắt vô cớ.
suy dinh dưỡng ở NCT thì ăn
khó tiêu, dễ táo bón, phân lúc lỏng lúc rắn, hay đau bụng lặt vặt. Nếu NCT mà
đang mắc bệnh mạn tính khác như hen suyễn, bệnh tim, viêm gan, bệnh về xương khớp
thì các bệnh này tăng lên nhanh chóng hơn và toàn trạng trở nên dễ bị suy sụp và
đặc biệt khi có tác nhân nhiễm trùng xâm nhập rất khó tránh khỏi mắc bệnh.
Một số biện pháp phòng tránh
Ăn uống đủ chất và đủ số
lượng là nguồn năng lượng cần thiết cho mỗi một người NCT. Cần tính toán làm thế
nào để NCT có bữa ăn đúng giờ, đủ lượng và chất cần thiết. Ngoài ra, nếu NCT
không tự lo được cho bản thân mình thì cần có người giúp đỡ lo lắng bữa ăn hàng
ngày cho họ. Đó là những việc hết sức cơ bản mà cũng có lẽ là vấn đề cốt lõi
giúp NCT thoát khỏi bệnh
suy dinh dưỡng. Cũng cần có sự động viên, nhắc nhở để
NCT chịu khó ăn và ăn đủ số lượng tránh hiện tượng chán ăn, lười ăn, bỏ bữa. Sự
quan tâm, động viên của các thành viên khác trong gia đình là hết sức quan
trọng, đặc biệt là tìm hiểu các lý do làm cho NCT bị
suy dinh dưỡng, trên cơ sở
đó tìm cách khắc phục dần dần. Nếu các bữa chính mà NCT ăn chưa đủ số lượng thì
có thể tạo điều kiện cho họ ăn thêm các bữa phụ vào khoảng 9 giờ sáng và khoảng
3 giờ chiều. Nên ăn thêm các loại quả sau bữa ăn (tráng miệng) như cam, quít,
chuối, bưởi… và nên ăn nhiều rau. Rau vừa cung cấp các loại sinh tố vừa cung
cấp chất xơ ngăn ngừa táo bón…
Để tránh hiện tượng chán ăn,
ăn không ngon miệng, nếu không bị các bệnh về tim mạch, dạ dày, đại tràng và có
điều kiện kinh tế thì có thể uống 1 ly rượu vang đỏ trước lúc ăn để khai vị (kích
thích ăn uống ngon miệng). Trọng tâm của việc phòng
suy dinh dưỡng là làm sao NCT
ăn được, tiêu hóa được, vì vậy thức ăn phải mềm dễ nhai, dễ nuốt nhưng không nên
xay nhuyễn vì sẽ làm giảm mùi vị thường có của thức ăn. Tuy vậy, NCT cũng nên
hạn chế ăn mỡ động vật, lòng đỏ trứng (gà, vịt, chim cút, ngỗng) hoặc các loại
phủ tạng như gan, tim, lòng, cật (thận) và rất nên ăn cá thay cho ăn thịt. Mỗi
tuần nên ăn cá khoảng 2 - 3 lần trong các bữa ăn chính; các loại đạm thực vật
cũng nên ăn xen vào trong các bữa ăn chính như đậu phụ và các loại đậu khác.
Vận động cơ thể hàng ngày để máu
lưu thông làm các cơ quan trong cơ thể hoạt động nhịp nhàng từ đó sẽ ăn uống
ngon miệng, hấp thu tốt cũng cần được hết sức lưu ý. Có nhiều hình thức để vận
động cơ thể tuỳ theo hoàn cảnh, điều kiện của từng người mà vận dụng cho hợp lý
làm thế nào để có thể thực hiện được thường xuyên trong các hoàn cảnh khác nhau
mới là điều quan.
PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU