Đi tìm nguyên nhân táo bón

Bệnh táo bón có thể gặp ở mọi lứa tuổi, nhưng gặp nhiều hơn cả là ở người cao tuổi (NCT). Táo bón tuy không phải là một bệnh nguy hiểm nhưng gây nhiều phiền muộn và ảnh hưởng khá nhiều đến sức khỏe của người bệnh. Táo bón có thể phòng ngừa được nhưng phải kiên trì thực hiện.

Khi nào gọi là táo bón?

Bình thường một người có thể đi ngoài từ 1 - 3 lần trong một ngày, đêm cũng có thể trên 3 lần trong một tuần. Được gọi là bị táo bón khi quá 3 ngày chưa đi ngoài, hoặc đi ngoài dưới 3 lần trong một tuần. Táo bón thường có đau quặn bụng từng cơn, phân rắn, mỗi khi đi ngoài phải rặn mạnh.

Thông thường thì mọi thức ăn, nước uống sau khi vào dạ dày rồi xuống ruột đa phần sẽ được hấp thu ở ruột non, phần còn lại và các chất cặn bã sẽ dồn xuống đại tràng (trừ sữa hấp thu chủ yếu ở dạ dày). Tại đại tràng (ruột già) số còn lại của chất dinh dưỡng sẽ được hấp thu tiếp tục, các chất cặn bã, chất độc do vi sinh vật và quá trình chuyển hóa sinh ra sẽ được đào thải ra ngoài. Trong trường hợp, nếu chất cặn bã, các chất độc hại lưu lại trong đại tràng của người bệnh càng lâu và càng nhiều thì càng làm ảnh hưởng càng lớn đến sức khỏe của họ. Khi lượng nước trong chất thải bị hấp thu tiếp tục, càng làm cho phân rắn lại từng cục rất khó đi ngoài, thậm chí rắn như phân dê. Một số NCT vừa bị táo bón vừa bị một số bệnh khác có liên quan đến táo bón thì mỗi lần đi ngoài càng làm cho bệnh nặng thêm vì phải rặn nhiều làm cho áp lực ổ bụng tăng lên (bệnh trĩ, bệnh tăng huyết áp).

Những nguyên nhân

Có nhiều nguyên nhân gây nên bệnh táo bón, đứng hàng đầu trong các nguyên nhân là do tuổi tác. Tuổi càng cao, chức năng S*nh l* bị suy giảm vì cơ hoành, cơ vùng xương chậu yếu đi, các dịch bài tiết của đường ruột cũng giảm đáng kể (dịch vị, dịch mật, dịch ruột). Thêm vào đó, sự co bóp của cơ trơn của đường tiêu hóa ngày càng yếu dần hoặc mắc bệnh nứt kẽ hậu môn gây khó khăn khi đi đại tiện (đau, rát nên không dám rặn) càng làm cho táo bón tăng lên.

Chế độ dinh dưỡng đóng một vai trò hết sức quan trọng, vì NCT thường có xu hướng ăn ít chất xơ hơn bởi khả năng nhai, nuốt và tiêu hóa kém. Lượng chất xơ trong khẩu phần ăn giảm nên dễ dàng bị táo bón. Một số NCT do chế độ dinh dưỡng không hợp lý do yêu cầu trong điều trị một bệnh nào đó nhưng người bệnh lại kiêng khem quá mức, ăn ít hoặc chán không muốn ăn (ăn nhạt, ít muối) nên chất cặn bã ít, phân ít không tạo được phản xạ co bóp của đại tràng gây nên táo bón.

Một số NCT do thường xuyên ăn những loại thức ăn có nhiều chất béo như bơ, sữa, đường tinh chế, thức ăn ít chất xơ, ăn nhiều chất cay, nóng (ớt, hành, hồ tiêu, bồ tạt) và uống nhiều rượu, bia cũng có khả năng gây nên táo bón.

Táo bón còn do lượng nước đưa vào cơ thể hàng ngày không đủ sự cần thiết (khoảng từ 1,5 - 2,0 lít) để tiêu hóa thức ăn. NCT thường lười uống nước (sợ đi tiểu nhiều lần), hoặc ăn ít hoặc không có điều kiện ăn rau, quả cũng làm giảm lượng nước đưa vào cơ thể.

Một số bệnh thường gặp ở NCT cũng ảnh đến tiêu hóa gây táo bón như: bệnh thoái hóa khớp, viêm khớp, loãng xương, các bệnh tim mạch, huyết áp, đái tháo đường, các bệnh hô hấp mạn tính (tâm phế mạn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).

Một số trường hợp NCT do đang dùng một số Thu*c để điều trị bệnh cũng gây tác dụng phụ táo bón như: Thu*c chống trầm cảm, Thu*c bao bọc niêm mạc dạ dày (gastropulgit) hoặc quá lạm dụng một số Thu*c có tác dụng nhuận tràng như forlax, duphalac (do dùng nhiều quá không có tác dụng nhuận tràng như mong muốn).

Táo bón cũng có thể do mắc một bệnh khác, điển hình là bệnh trĩ, đặc biệt là trĩ nội. Bệnh nhân trĩ thường có xu hướng nhịn đi đại tiện vì sợ đau và chảy máu. Khi nhịn đại tiện lâu và nhiều lần sẽ giảm phản xạ đại tiện, gây tích trữ phân dẫn đến táo bón.

Một nguyên nhân khá quan trọng gây táo bón ở NCT là ít vận động hoặc lười vận động cơ thể với vô vàn lý do khác nhau (do sức khỏe yếu, do mắc các bệnh thoái hóa khớp, do tuổi cao lú lẫn…).

Phòng táo bón như thế nào?

Để đề phòng táo bón hoặc giảm dần bệnh táo bón nên ăn nhiều rau trong mỗi một bữa ăn. Các loại rau phù hợp với NCT gồm: mồng tơi, khoai lang, muống, dền, đay. Nên ăn một số thức ăn có nhiều chất xơ như ruốc thịt, cá. Hàng tuần nếu có điều kiện nên ăn từ 2 - 3 lần cá trong mỗi bữa ăn chính, thay cho thịt. Nên ăn một số quả như cam, quít, bưởi, xoài, đu đủ chín, dưa chuột, mướp đắng, mướp. Chuối chín hoặc củ khoai lang luộc (hoặc nướng) cũng có giá trị đáng kể trong việc phòng táo bón vì có tác dụng nhuận tràng. Không nên uống rượu, bia (trừ rượu vang đỏ nhưng cũng không lạm dụng), không ăn chất cay, nóng (ớt, hành, hồ tiêu, bồ tạt).

Những người có bệnh được bác sĩ chỉ định dùng Thu*c mà có tác dụng phụ gây táo bón thì cần dùng đúng chỉ định của bác sĩ không lạm dụng Thu*c và khi có hiện tượng gây táo bón cần báo ngay cho bác sĩ (người trực tiếp điều trị cho mình) có hướng xử trí thích hợp, tránh để táo bón kéo dài xảy ra. Không nên ngồi lâu mỗi lần đi ngoài và cũng không nên ngồi lâu một chỗ. Hàng ngày nên tập thể dục nhẹ nhàng tùy theo sức của mình. Có thể đi bộ trong sân, trong nhà (nếu nhà rộng) hoặc tốt hơn là đi bộ ở công viên, đường vắng xe cộ qua lại. Tuy vậy, mỗi ngày cũng chỉ nên đi bộ khoảng 60 phút là vừa, chia làm 2 - 3 lần.

PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU