Ngộ độc mạn tính xảy ra với những người nghiện rượu. Ngộ độc cấp tính thường phải nhập viện do uống quá nhiều rượu hoặc uống phải rượu giả,
Ngộ độc mạn tính xảy ra với những người nghiện rượu. Ngộ độc cấp tính thường phải nhập viện do uống quá nhiều rượu hoặc uống phải rượu giả, rượu kém chất lượng được pha chế từ cồn công nghiệp chứa độc tố methanol gấp hàng chục, thậm chí hàng trăm lần mức cho phép.Gần đây đã xảy ra nhiều vụ
ngộ độc rượu và đã có không ít trường hợp Tu vong như Lai Châu (6 người), Hà Nội ghi nhận 25 trường hợp
ngộ độc rượu methanol có 3 Tu vong, Hà Tĩnh tháng nào cũng có 7 - 8 người nhập viện do ngộ độc methanol có trong rượu...
Bản chất của rượu
Rượu được điều chế từ Ethanol (ethyl alcohol, C
2H
5OH), tạo ra từ quá trình lên men đường (nguồn gốc duy nhất của loại ethanol dùng làm thực phẩm), cellulose hoặc tinh bột được tổng hợp hóa học trong công nghiệp được dùng làm thực phẩm (rượu uống, bia, dấm…) và nhiều mục đích khác (dùng để sát trùng, dung môi…) hoặc rượu tự nấu. Rượu được sản xuất trong công nghiệp đã được khử các chất độc còn rượu tự nấu không thể khử chất độc. Ethanol dễ dàng được hấp thu qua đường tiêu hóa (80% được hấp thu ở ruột non). Nếu dạ dày rỗng, nồng độ đỉnh của ethanol đạt được sau uống là 30 - 60 phút. Chuyển hóa ethanol chủ yếu tại gan, chỉ 2 - 15% ethanol được đào thải qua hơi thở, nước tiểu và qua da dưới dạng không đổi. Sau uống, nồng độ ethanol có thể đạt mức trên 100mg/dL, nồng độ này giảm khoảng 15 - 30mg/dL/h. Ethanol phân bố dễ dàng vào các môi trường có nước, dễ dàng qua hàng rào máu nào, tan rất ít trong mỡ và gắn rất kém với protein.Loại rượu tự pha chế nguy hiểm nhất là loại có chứa methanol (methyl alcohol, CH
3OH). Đây là cồn công nghiệp (dùng trong công nghiệp) với nhiều cộng dụng khác nhau (làm sơn, lau chùi vécni, dung môi…), hoàn toàn không được dùng làm rượu thực phẩm như ethanol. Nếu uống rượu tự pha chế bằng methanol, sau khi uống methanol được hấp thu nhanh chóng và hoàn toàn qua đường tiêu hóa (nồng độ đỉnh đạt được sau 30 - 90phút), vì vậy sẽ xảy ra ngộ độc rất nhanh và nặng. Methanol có thể hấp thu qua da và đường hô hấp.
Biểu hiện của ngộ độ rượu
Có hai loại, ngộ độc mạn tính xảy ra với những người nghiện rượu. Ngộ độc cấp tính thường phải nhập viện do uống quá nhiều rượu hoặc uống phải rượu giả, rượu kém chất lượng được pha chế từ cồn công nghiệp chứa độc tố methanol gấp hàng chục, thậm chí hàng trăm lần mức cho phép (bởi vì chất hóa học methanol độc hại này chỉ được dùng trong công nghiệp như chế biến sơn, đánh bóng đồ gỗ…).Với
ngộ độc rượu ethanol, triệu chứng từ nhẹ (hưng cảm, mất điều hòa, giảm khả năng phán xét, kích thích, hung hãn) đến nặng (hôn mê, thở yếu hoặc ngừng thở, sặc phổi, hạ thân nhiệt, tụt huyết áp), biến chứng hạ đường huyết. Với
ngộ độc rượu pha chế từ methanol, lúc đầu biểu hiện giống ngộ độc ethanol, sau đó là giai đoạn ngộ độc thực sự (thường khoảng 8 giờ sau uống nếu là methanol đơn thuần, nhưng thường trong rượu uống có cả ethanol nên biểu hiện có thể chậm 18 - 24 giờ sau hoặc lâu hơn) thở nhanh, sâu, rối loạn về nhìn (nhìn mờ, nhìn đôi, nhìn thấy các đốm, thu hẹp thị trường, mù), nếu nặng đồng tử giãn, mạch nhanh, tụt huyết áp, co giật, đái ít hoặc vô niệu và có thể Tu vong.Nói chung tình trạng
ngộ độc rượu bao giờ cũng xuất hiện các triệu chứng như giảm và mất khả năng vận động tự chủ, không điều khiển được hành vi, nói líu lưỡi, gọi nhầm tên người... Khi cơ thể không còn chuyển hóa được, rượu uống vào sẽ bị nôn ra. Những trường hợp ngộ độc quá nặng, rượu sẽ ức chế trung tâm hô hấp và gây ngừng thở. Người
ngộ độc rượu có thể nguy hiểm tới tính mạng nếu không được cấp cứu kịp thời.
Tác hại của nghiện rượu và ngộ độc rượu
Người nghiện rượu có thể dẫn đến viêm gan cấp do rượu, xơ gan, ung thư gan, viêm loét đường tiêu hóa, viêm tụy cấp sau một bữa ăn thịnh soạn có rượu, suy giảm trí tuệ, rối loạn tâm thần. Người lớn tuổi hay người có bệnh lý tim mạch, say rượu thường che lấp những triệu chứng của tai biến tim mạch như: xuất huyết não, nhồi máu cơ tim. Khi say hoặc
ngộ độc rượu ngoài mất các giác quan và phản xạ, người say rượu còn dễ bị viêm phổi do lạnh hay sặc chất nôn. Trường hợp
ngộ độc rượu quá nặng biểu hiện thở nhanh nông, tim đập nhanh, huyết áp tụt... kèm theo buồn nôn, nôn. Mất phản xạ gân xương, mất cảm giác, đồng tử giãn, huyết áp tụt, hạ nhiệt độ, hạ đường huyết, hôn mê (nồng độ rượu luôn >3g/l), nếu không cấp cứu kịp thời có thể Tu vong.
Xử trí ban đầu
Khi thấy người say rượu, người thân, bạn bè... cần tìm cách để nạn nhân nôn hết, sau đó xát mạnh hai bên má. Đồng thời, cho nạn nhân uống một cốc sữa nóng hoặc trà đặc, cởi khuy áo cổ, tháo thắt lưng và đặt nằm nơi thoáng mát (tránh gió lùa) càng lâu càng tốt. Tư thế nằm úp xuống giường, hai tay xuôi ra sau, mặt nghiêng về bên trái (tránh bị sặc). Khi
ngộ độc rượu, mọi người không cố gắng để làm cho nạn nhân nôn mửa (người đã bị
ngộ độc rượu đã bị giảm phản xạ) có thể làm sặc chất nôn của chính họ hoặc vô tình hít chất nôn vào phổi, gây ra một chấn thương phổi gây Tu vong. Đặc biệt, tránh để nạn nhân uống rượu say rồi đi ngủ (vì một số trường hợp có thể bị hôn mê trong khi ngủ). Tuyệt đối không nên để họ ngủ li bì suốt ngày hoặc suốt đêm. Sau vài tiếng, người nhà nên gọi họ dậy, cho uống sữa hoặc ăn cháo.Nếu có biểu hiện bất thường như: co giật, thở không đều, ngã chảy máu tai và mắt, loạn nhịp tim, cần phải đưa đến bệnh viện cấp cứu ngay.
Phòng tránh
Tuyệt đối không uống rượu không rõ nguồn gốc, rượu tự pha chế, đặc biệt rượu pha chế từ cồn công nghiệp (methanol). Không uống rượu khi đói và không uống nhiều. Ví dụ, với rượu sâm banh (nồng độ 11%) chỉ nên uống khoảng 150 - 200ml; rượu trắng (nồng dộ 35 - 40%) chỉ nên uống khoảng 25ml hoặc bia (nồng độ 4%) chỉ nên uống khoảng 200 - 300ml hoặc rượu vang chỉ nên uống khoảng 50ml là vừa. Khi có biểu hiện say rượu cần tìm giải pháp nôn ra hết (ví dụ, ngoáy họng), ăn vài ba quả chuối hoặc uống sữa nóng hoặc trà đặc nóng…
TS.BS. BÙI MAI HƯƠNG