Thuốc là con dao hai lưỡi, có thể cứu người đồng thời có thể gây tác hại không lường, đặc biệt khi sử dụng tuỳ tiện, thiếu thận trọng không đúng bệnh, không theo hướng dẫn của thày Thuốc.
Thuốc là con dao hai lưỡi, có thể cứu người đồng thời có thể
gây tác hại không lường, đặc biệt khi sử dụng tuỳ tiện, thiếu thận trọng không
đúng bệnh, không theo hướng dẫn của thày Thuốc.
Một tai biến thường gặp
Ngoài những tác dụng phụ, những ảnh hưởng xấu ở mức độ khác
nhau đối với nội tạng, nội tiết, ngũ quan, thần kinh, chuyển hoá, miễn dịch, di
truyền... tác hại thường gặp và đáng sợ nhất là tai biến dị ứng còn gọi là
nhiễm độc
dị ứng Thuốc.
Tai biến
dị ứng Thuốc ngày càng trở nên phổ biến trở thành
mối lo lắng cho các thầy Thuốc ở mọi chuyên khoa. Có nhiều nguyên nhân nhưng
điều rõ ràng là các hoá chất sử dụng
trong dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm ngày càng nhiều. Thuốc sẵn nhưng người dân
lại không được trang bị kiến thức về y dược một cách cặn kẽ, người bệnh tự động
dùng Thuốc đã làm tăng tình trạng cảm ứng tạo tiền đề cho
dị ứng Thuốc.
Nhiều loại Thuốc khi mới ra đời thấy mặt lợi về tác dụng
điều trị nhưng với thời gian sau ngày càng bộc lộ tiềm năng độc hại. Điển hình
là penicilin, ban đầu người ta không ngớt lời ca tụng về tác dụng diệt khuẩn
của nó nhưng ngày nay penicilin trở thành một trong những thứ Thuốc hay gây dị
ứng nhất.
Danh mục các Thuốc có tiềm năng gây dị ứng ngày càng mở
rộng. Thông thường nhất là: Thuốc kháng sinh (penicilin, streptomycin,
chlorocid, sulfamid), Thuốc hạ nhiệt, giảm đau (aspirin, pyramidon,
paracetamol, butadion), Thuốc an thần, gây ngủ, gây tê (luminal, gardenal,
novocain), Thuốc chữa phong, lao, sốt rét (rimifon, DDS, nivakin), dẫn xuất
iod, brôm. Ngay cả nhiều loại Thuốc bổ, vitamin, kể cả Thuốc bổ Đông y với
người có cơ địa dị ứng cũng có thể gây tai biến dị ứng, nhiễm độc...
Tiêm, uống, bôi, xông nhỏ... ở dạng nào Thuốc cũng có thể
gây dị ứng, nhưng nhanh nhất và nguy
hiểm nhất vẫn là đường tiêm tĩnh mạch. Nhiều bệnh nhân, nhất là nữ, mách nhau
tiêm vitamin C tĩnh mạch cho “mát da” để chữa nám má, trứng cá. Thực là nguy
hiểm, thực tế đã xảy ra những tai biến dẫn đến Tu vong.
Triệu trứng dị ứng
rất đa dạng, sớm hoặc muộn, cục bộ hoặc toàn thân, mức độ và tiên lượng khác
nhau. Nếu do Thuốc bôi ngoài da thì gọi
là viêm da dị ứng. Tại chỗ nổi ban đỏ mụn nước, ngứa, bệnh nhân gãi nhiều, bị
trợt da dễ thành nhiễm khuẩn thứ phát hoặc nổi ban dị ứng rải rác nhiều nơi
trên cơ thể. Nếu nhỏ, uống, xông hoặc tiêm Thuốc, triệu trứng thường nặng và
toàn thân biểu hiện rõ. Thường chia thành hai loại là phản ứng sớm (tức thì) và
phản ứng muộn (trì hoãn).
Phản ứng sớm xảy ra chỉ vài phút hoặc vài giờ sau khi Thuốc
vào cơ thể. Biểu hiện thành một hội chứng choáng gọi là choáng phản vệ. Bệnh
nhân vật vã, khó thở, tái tím, toát mồ hôi, lạnh, mạch nhanh nhỏ, huyết áp hạ
dần. Nếu không được cấp cứu kịp thời sẽ dẫn tới Tu vong trong bệnh cảnh truỵ
tim mạch. Tai biến này thường gặp ở người có cơ địa dị ứng rõ (hen, mày đay,
eczema) khi tiêm pennicilin, sirepa, vitamin B1, novocain, nhất là tiêm tĩnh
mạch. Vì vậy đối với người đã có sẵn bệnh dị ứng, việc dùng Thuốc bất cứ ở dạng
nào cũng cần rất thận trọng.
Phản ứng muộn xảy ra sau vài ngày hoặc lâu hơn. Biểu hiện
ngoài da khá rõ, nhưng rất đa dạng, cần có thầy Thuốc chuyên khoa mới chẩn đoán
được sớm và chính xác (nhiều khi bệnh nhân cho là rôm sảy, hoặc nhiệt). Có khi
nổi thành ban đỏ lấm tấm giống như sởi, rải rác khắp người, ngứa sau đó róc vảy
da nhẹ hoặc thành sẩn nề ngứa kiểu mày đay, hoặc thành ban đỏ phỏng nước sau đó
nhiễm sắc. Nặng nhất trong loại này là hội chứng Lyell, gây đỏ da, róc da,
phỏng nước, sau đó loét trợt rộng, rải rác nhiều nổi trên cơ thể, kể cả niêm
mạc miệng họng, hậu môn và thường kèm theo sốt cao, mê sảng, tổn thương hầu hết
các nội tạng và ngũ quan (viêm gan, thận, phổi, cơ tim, mạch máu, tai mũi họng,
mắt...) tỷ lệ Tu vong cao. Nếu có sống sót cũng phải qua một quá trình điều
trị, săn sóc hộ lý lâu dài, vất vả.
Hạn chế cách nào?
Như vậy
dị ứng Thuốc là một tai biến, nhiều khi rất nguy
hiểm, gây tổn thương ở hầu hết các cơ quan, từ ngoài da đến nội tạng. Cấp cứu
và điều trị nhiều khi rất phức tạp, kéo dài, tỷ lệ Tu vong không phải ít, nhất
là đối với các phản ứng tức thì mà bệnh nhân ở xa cơ sở y tế. Dự phòng dị ứng
Thuốc không phải dễ, nhiều khi ngay cả bản thân thày Thuốc cũng không thể lường
trước được phản ứng của từng bệnh nhân đối với một loại Thuốc nào đó. Cụ thể có
trường hợp đã làm phản ứng da với penicilin trước khi tiêm thấy âm tính nhưng
khi tiêm vào bệnh nhân vẫn bị choáng. Dù sao nắm vững kiến thức và biện pháp dự
phòng vẫn là điều cần thiết, chắc chắn sẽ giúp ta hạn chế được nhiều tai biến
đáng lẽ không xảy ra.
Trước hết cần có quan niệm đúng về Thuốc, dù Thuốc có quý và
đắt tiền bao nhiêu thì Thuốc vẫn là chất ngoại lai, chất lạ bắt cơ thể phải
chọn lọc, chuyển hoá, hấp thu, đào thải.
Một số Thuốc gây tác dụng phụ ở mức độ khác nhau, một số khác có thể trở
thành kháng nguyên gây cảm ứng, tạo tiền đề cho dị ứng khi bệnh nhân dùng lại
Thuốc đó. Vì vậy khi thật cần thiết hãy nên dùng. Chẳng hạn, viêm họng, cảm cúm
nhẹ chỉ cần xông hoặc xúc miệng nước muối cũng có thể khỏi không nhất thiết
phải dùng kháng sinh. Hiện nay đông y cũng đã có nhiều biện pháp điều trị dự
phòng không phải dùng Thuốc như: xoa bóp, bấm huyệt, châm cứu, dưỡng sinh.
Những kinh nghiệm và thành tựu quý báu này của y học cổ truyền nên được thừa
kế, phát huy, kết hợp với y học hiện đại. Mặt khác nhiều nhà nghiên cứu đã công
nhận các dược phẩm lấy từ cây cỏ ít gây tai biến hơn là các hoá chất (tất nhiên
phải do các thầy Thuốc chỉ định và sử dụng). Khi đã dùng Thuốc phải tuân thủ
nghiêm chỉnh hướng dẫn của thày Thuốc về liều lượng, thời gian dùng, uống mấy
lần trong ngày, trước hoặc sau bữa ăn, kiêng kỵ ra sao... không thể tuỳ tiện.
Đối với một số Thuốc, nhất là đối với bệnh nhân có cơ địa dị ứng lại càng phải
có qui định chặt chẽ. Thử phản ứng da trước khi tiêm, định kỳ kiểm tra máu,
chức năng gan thận, nhằm phát hiện sớm những biến đổi bệnh lý có thể xảy ra.
Bệnh nhân cũng phải biết tự phát hiện những biểu hiện sớm của dị ứng: mệt mỏi,
khó chịu, nôn nao, nổi ban ngứa, gây sốt, nổi hạch... để báo cho thầy Thuốc kịp
thời ngừng Thuốc và xử trí. Nếu đã có một lần
dị ứng Thuốc phải ghi rõ vào hồ
sơ sức khoẻ để sau này thày Thuốc và bệnh nhân tuyệt đối không dùng lại Thuốc
đó vì phản ứng dị ứng càng về sau càng nặng.
Trên cương vị thầy Thuốc mỗi khi khám bệnh kê đơn cần tự xác
định trách nhiệm cao cả của mình, phải hết sức thận trọng, tỉ mỉ, cân nhắc đối
với từng bệnh nhân, từng loại Thuốc, không nên vì lợi nhuận mà phẩy tay kê
nhiều loại Thuốc không thật cần thiết,
thực hiện nghiêm chỉnh các chế độ thử phản ứng, theo dõi định kỳ đã qui định.
Chú ý lắng nghe những than phiền của bệnh nhân để có biện pháp xử trí kịp thời
thích hợp.
Với tinh thần khoa học, nghiêm chỉnh, thận trọng của thầy
Thuốc cũng như của bệnh nhân nhất định
chúng ta sẽ giảm được tác dụng phụ, nhất là tai biến dị ứng của Thuốc.
Mỹ phẩm là “thủ phạm” gây ra dị ứng làn da.
BS. Ngô Xuân Nguyệt