NGUYÊN TẮC KHÁM BỆNH Ở NGƯỜI CAO TUỔI Ths. Tôn Hương Giang Bệnh viện Lão khoa Trung ương
MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM BỆNH LÝ Ở NCT n Chủ yếu là bệnh mạn tính không lây nhiễm n Tính chất đa bệnh lý n Triệu chứng không điển hình n Tâm lý người già khác với người trẻ n Dễ gặp tác dụng phụ của thuốc
CÁC BỆNH MẠN TÍNH THƯỜNG GẶP Ở NCT n Tăng huyết áp n Đái tháo đường type 2 n Ung thư n Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính n Bệnh xương khớp (Loãng xương, thoái khớp) n Bệnh tâm thần (sa sút trí tuệ, trầm cảm) n Phì đại tuyến tiền liệt n Giảm thị lực (đục thủy tinh thể) n Giảm thính lực
I. HỎI BỆNH Ở NGƯỜI CAO TUỔI n NCT thường mắc nhiều bệnh và các triệu chứng không đặc hiệu nên hỏi bệnh ở NCT cần nhiều thời gian hơn so với người trẻ. n Suy giảm giác quan ở NCT (như mắt kém, tai nghễnh ngãng) cũng cản trở việc hỏi bệnh. n NCT bị sa sút trí tuệ thường không thể mô tả bệnh một cách rõ ràng và chính xác nên bác sĩ cần thu thập thêm thông tin qua các nguồn khác.
n Nhiều triệu chứng ở NCT (ví dụ như: mất ngủ, ăn kém, giảm trí nhớ, rối loạn dáng đi…) được coi là do già hóa bình thường. n Với những bệnh nhân già yếu mắc nhiều bệnh phức tạp cùng một lúc nhiều khi cần được một nhóm đa ngành đánh giá. Nhóm này thường bao gồm: bác sĩ, điều dưỡng, nhân viên về dinh dưỡng, vật lý trị liệu…
1. Tiếp cận bệnh nhân n Có thể yêu cầu bệnh nhân kể về 1 ngày hoạt động bình thường của mình. n Có thể đánh giá bệnh nhân qua giao tiếp bằng lời hoặc qua cách nói, giọng nói hay ánh mắt. n Để bệnh nhân sử dụng các dụng cụ trợ giúp như kính, máy trợ thính. n Nên đánh giá sớm tình trạng tâm thần để đánh giá được độ tin cậy những thông tin bệnh nhân đưa ra. n Trao đổi thêm với người nhà bệnh nhân.
2. Tiền sử bệnh n Cần hỏi bệnh một cách hệ thống theo từng vùng hoặc cơ quan để đánh giá toàn diện tình trạng của bệnh nhân.
Cơ quan Triệu chứng Các khả năng có thể Da Ngứa Dị ứng, da khô, chấy, vàng da, tăng urê máu… Đầu Đau đầu Tăng huyết áp, lo âu, thoái hóa cột sống cổ, trầm cảm, xuất huyết dưới nhện, tụ máu dưới màng cứng, u não, viêm động mạch tế bào khổng lồ… Tai Nghe kém Lão thính, u thần kinh thính giác, ráy tai, dị vật trong ống tai ngoài, ngộ độc tai do thuốc, chấn thương do tiếng ồn…
Cơ quan Triệu chứng Các khả năng có thể Mắt Chói mắt với ánh Đục thủy tinh thể, thiên đầu thống sáng Giảm thị lực trung Thoái hóa hoàng điểm tâm Giảm thị lực gần Viễn thị Giảm thị lực Thiên đầu thống, bong võng mạc, đột quỵ ngoại vi Đau nhức Thiên đầu thống, viêm động mạch tế bào khổng lồ
Cơ quan Triệu chứng Các khả năng có thể Miệng Mất vị giác Suy thượng thận, dùng thuốc (kháng histamin, chống trầm cảm), khô miệng, nhiễm trùng miệng, hút thuốc lá, xạ trị… Đau răng Hàm giả không vừa, viêm lợi… Khô miệng Những bệnh tự miễn (VKDT, hội chứng Sjogren, Lupus ban đỏ), mất nước, dùng thuốc (chống trầm cảm 3 vòng, kháng histamin, lợi tiểu, thuốc tâm thần…), tổn thương tuyến nước bọt do xạ trị các khối u vùng đầu mặt cổ… Hạn chế vận Đột quỵ động lưỡi
Cơ quan Triệu chứng Các khả năng có thể Họng Khó nuốt Lo âu, ung thư, co thắt thực quản, dị vật, đột quỵ, túi thừa Zenker Thay đổi giọng nói Suy giáp trạng, u thanh quản… Cổ Đau Thoái hóa cột sống cổ, đau cơ…
Cơ quan Triệu chứng Các khả năng có thể Ngực Khó thở khi gắng Suy tim, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính sứ c (COPD)… Khó thở kịch phát Suy tim, trào ngược dạ dày thực quản về đêm Đau Cơn đau thắt ngực, lo âu, phình tách động mạch chủ, trào ngược dạ dày thực quản, nhồi máu cơ tim, viêm phổi, viêm màng phổi, tràn khí màng phổi, ung thư phổi…
Cơ quan Triệu chứng Các khả năng có thể Hệ tiêu Táo bón không có Chế độ ăn ít chất xơ, uống ít nước, ít vận hóa các triệu chứng động, suy giáp, hạ Kali máu, dùng thuốc khác (kháng cholinergic, sắt, opioid, chống trầm cảm 3 vòng…), ung thư đại trực tràng… Táo bón kèm theo Tắc ruột đau bụng, chướng bụng, nôn Đại tiện không tự Sa sút trí tuệ, ung thư trực tràng, tổn chủ thương tủy Đi ngoài ra máu Trĩ, ung thư đại – trực tràng…
Cơ quan Triệu chứng Các khả năng có thể Hệ tiết Tiểu nhiều lần, Phì đại lành tính tuyến tiền liệt, ung thư niệu tiểu khó, tia nước tuyến tiền liệt, nhiễm trùng tiết niệu tiểu yếu, tiểu không hết bãi Tiểu nhiều Đái tháo nhạt, đái tháo đường, dùng thuốc lợi tiểu Tiểu tiện không Viêm bàng quang, đột quỵ, nhiễm trùng tự chủ tiết niệu, tổn thương tủy
Cơ quan Triệu chứng Các khả năng có thể Hệ cơ Đau lưng Loãng xương, xẹp đốt sống, thoái khớp, xương ung thư di căn xương, thoát vị đĩa đệm, đa khớp u tủy xương… Sưng đau khớp Viêm khớp dạng thấp, Gút, nhiễm trùng khớp… Các chi Đau chân Cơn đau cách hồi, chuột rút, thoái khớp, bệnh lý rễ (thoát vị đĩa đệm, hẹp ống sống), hội chứng chân không nghỉ… Phù chân Suy thận, suy tim, giảm Albumin máu, suy tĩnh mạch chi dưới
Cơ quan Triệu chứng Các khả năng có thể Hệ thần Thay đổi tình Viêm não, viêm màng não, tình trạng kinh trạng tâm thần nhiễm trùng nặng kèm theo có sốt Thay đổi tình Lú lẫn cấp, trầm cảm, hoang tưởng trạng tâm thần không có sốt Khó thực hiện Thoái khớp, Parkinson động tác Ngã, không có mất Nhịp chậm, tụt huyết áp tư thế, mất ý thức thăng bằng, nhịp nhanh, thiếu máu não thoáng qua, giảm thị lực…
Cơ quan Triệu chứng Các khả năng có thể Hệ thần Tê buốt tay Hội chứng ống cổ tay, bệnh thần kinh kinh ngoại vi, bệnh tủy cổ Rối loạn giấc ngủ Lo âu, trầm cảm, đau, ngừng thở khi ngủ, tiểu đêm nhiều lần… Ngất Hẹp van động mạch chủ, loạn nhịp tim, hạ đường huyết, tụt huyết áp tư thế, co giật… Rối loạn cơ lực, Cơn thiếu máu não thoáng qua cảm giác, ngôn ngữ hoặc thị giác thoáng qua
3. Tiền sử dùng thuốc n Hỏi rõ tên thuốc, liều dùng, đường dùng thuốc n Hỏi kỹ tiền sử dị ứng thuốc n Tìm hiểu xem bệnh nhân có dùng thuốc đúng liều lượng và cách dùng không
4. Tiền sử hút thuốc, uống rượu và các chất gây nghiện khác n Hỏi kỹ tiền sử hút thuốc và uống rượu n Kiểm tra các dấu hiệu nghiện rượu: lú lẫn, cáu kỉnh, hơi thở có mùi rượu, mất thăng bằng, run, tình trạng suy dinh dưỡng….
5. Dinh dưỡng n Tìm hiểu chế độ ăn của bệnh nhân n Tăng cân/Giảm cân? n Đánh giá khả năng nhai và nuốt của bệnh nhân n Ít uống nước?