Taïp chí “Noäi tieát vaø Ñaùi thaùo ñöôøng” Soá 49 - Naêm 2021 ĐÁNH GIÁ TỶ LỆ MẮC BỆNH VÕNG MẠC ĐÁI THÁO ĐƯỜNG Ở NGƯỜI CAO TUỔI TẠI QUẬN SƠN TRÀ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Ngô Thị Kim Yến, Trần Thị Hoài Vi*, Nguyễn Thị Quảng Trị, Nguyễn Ngọc Thanh, Ngô Minh Tuấn Sở Y tế thành phố Đà Nẵng DOI: 10.47122/vjde.2021.49.6 TÓM TẮT hiện mắc đái tháo đường trước đó. Mục tiêu nghiên cứu: 1. Xác định tỷ lệ Từ khóa: võng mạc đái tháo đường, người người cao tuổi bị đái tháo đường và gặp biến cao tuổi,Đà Nẵng. chứng về bệnh lý võng mạc; 2. Mô tả đặc điểm các bệnh lý về mắt và các yếu tố liên quan ở ABSTRACT người cao tuổi. Đối tượng và phương pháp Determine the proportion of nghiên cứu: + Đối tượng nghiên cứu: Người elderly people with diabetic retinopathy at cao tuổi (từ trên 60 tuổi) thuộc quận Sơn Trà Son Tra district, Danang city theo danh sách được quản lý tại địa phương. + Ngo Thi Kim Yen, Tran Thi Hoai Vi*, Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả Nguyen Thi Quang Tri, cắt ngang có phân tích được thực hiện từ tháng Nguyen Ngoc Thanh, Ngo Minh Tuan 03/2021 đến tháng 4/2021 trên 142 người cao Danang Service of Health tuổi tại quận Sơn Trà trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Kết quả chẩn đoán bệnh VMĐTĐ và Objective: 1. Determine the proportion of các bệnh lý về mắt khác ở người cao tuổi được elderly people with diabetes and dựa trên các tiêu chuẩn, quy định trong chẩn complications of retinopathy; 2. Describe the đoán bệnh võng mạc đái tháo đường, các bệnh characteristics of eye diseases and related lý về mắt và được xác nhận bởi các bác sỹ factors in the elderly. Subjects and research chuyên khoa mắt thuộc 02 Bệnh viện gồm methods: + Subjects: Elderly people in Son Bệnh viện Mắt Đà Nẵng và Bệnh viện Đà Tra districts are managed locally. + Methods: Nẵng trực tiếp khám và chẩn đoán. Kết quả: A descriptive cross-sectional study was Trên 142 người cao tuổi, trong đó tỷ lệ mắc conducted from February to April, 2021, on bệnh đái tháo đường là 25/142 (17,6%), trong 142 elderly people in Da Nang city. Results: đó số người cao tuổi mắc biến chứng về võng Over 142 elderly people, in which the mạc đái tháo đường là 12 trường hợp (chiếm tỷ prevalence of diabetes is 25/142 (17.6%), of lệ 8,5%); đáng lưu ý là có đến 7 người cao tuổi which the number of elderly people with được phát hiện có biến chứng về VMĐTĐ tuy diabetic retinopathy is 12 cases (accounting nhiên lại chưa được phát hiện mắc ĐTĐ trước for 8.5%); It is noteworthy that up to 10 đó (chiếm đến 58,3%), có 05/25 người cao tuổi elderly people were found to have đã được phát hiện mắc ĐTĐ có biến chứng về complications of DR but had not been VMĐTĐ (41,7%). Tỷ lệ người cao tuổi không diagnosed with diabetes before (accounting mắc bệnh đái tháo đường và võng mạc đái tháo for 58.3%), with 05/25 elderly people with đường nhưng có bệnh lý khác về mắt là 52/142 diabeties having been found with người (chiếm 36,61%); người bệnh mắc complications of DR (41.7%). The proportion VMĐTĐ có biểu hiện phù hoàng điểm được of elderly people without diabetes and chuyển tuyến đến bệnh viện mắt để điều trị diabetic retinopathy but with other eye khẩn cấp là 05 người. Kết luận: Nghiên cứu đã diseases is 52/142 people (accounting for chỉ ra rằng nhiều người cao tuổi được phát 36.61%); 5 patients with DR with macular hiện mắc bệnh VMĐTĐ qua đợt khám sàng edema were referred to the eye hospital for lọc về các bẹnh lý về mắt và sàng lọc phát hiện urgent treatment. Conclusions: The study sớm BVMDTĐ mà chưa được chẩn đoán phát showed that many elderly people are found to 51
Taïp chí “Noäi tieát vaø Ñaùi thaùo ñöôøng” Soá 49 - Naêm 2021 have DR through screening for eye diseases thế giới. Khoảng 1/3 bệnh nhân đái tháo đường and screening for detection of DR without có biến chứng VMĐTĐ - tổn thương mạch having been previously diagnosed with máu võng mạc mắt gây ra bởi tình trạng tăng diabetes. đường máu mạn tính [1]. Theo thống kê, bệnh Keywords: Diabetic retinopathy, elderly, VMĐTĐ là nguyên nhân gây mù hàng đầu cho Da Nang. những người trong độ tuổi lao động.Vì vậy, Chịu trách nhiệm chính: Trần Thị Hoài Vi bệnh VMĐTĐ gây hậu quả lớn đối với kinh tế Ngày nhận bài: 06/7/2021 toàn cầu, đồng thời để lại gánh nặng chăm sóc Ngày phản biện khoa học: 10/7/2021 y tế. Nếu bệnh nhân đái tháo đường được Ngày duyệt bài: 27/7/2021 khám tầm soát phát hiện sớm biến chứng này Email: vitth@danang.gov.vn để có kế hoạch theo dõi, điều trị kịp thời sẽ Điện thoại: 0935960301 ngăn ngừa được biến chứng mù lòa. Kể từ năm 2019, các hoạt động tầm soát 1. ĐẶT VẤN ĐỀ bệnh võng mạc đái tháo đường trên bệnh nhân Kể từ năm 2011, Việt Nam đã bước vào mắc đái tháo đường được thường niên tổ chức giai đoạn già hóa dân số và nằm trong top 5 bởi dự án “Phát hiện sớm bệnh Võng mạc đái quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất tháo đường trong cộng đồng tại Việt Nam” do thế giới. Theo dự báo mới nhất của Ngân hàng Bộ ngoại giao - Thương mại Úc và Quỹ Fred Thế giới, thời gian quá độ chuyển từ “già hóa Hollows tài trợ, thực hiện từ tháng 12/2018 dân số” sang “dân số già” ở Việt Nam là 15 đến 30/06/2022 tại thành phố Đà Nẵng. Mục năm. Theo báo cáo của Ủy ban quốc gia về tiêu của Dự án là hỗ trợ bệnh nhân đái tháo Người cao tuổi, năm 2016, Việt Nam có hơn đường tại Đà Nẵng tiếp cận dịch vụ chăm sóc 10 triệu người cao tuổi, chiếm gần 11% dân số, mắt và ngăn ngừa bệnh võng mạc đái tháo trong đó có gần 2 triệu người trên 80 tuổi đường (VMĐTĐ) gây mù lòa từ giai đoạn Ngân hàng Thế giới dự báo đến năm 2050, số sớm. [2]. người cao tuổi của Việt Nam sẽ tăng lên 32 Hiện nay, tỷ lệ người cao tuổi có bệnh lý triệu người, đưa Việt Nam trở thành quốc gia võng mạc đái tháo đường mà chưa được phát “siêu già” trên thế giới. hiện mắc ĐTĐ trước đó hầu như chưa được Hiện nay, tuổi thọ trung bình của người dân nghiên cứu nào được triển khai trước đó tại tại thành phố Đà Nẵng đạt 76 tuổi, cao hơn thành phố Đà Nẵng. Vì vậy, chúng tôi nghiên tuổi thọ trung bình chung của cả nước. Quá cứu đề tài này nhằm mục đích sàng lọc phát trình già hóa dân số diễn ra với tốc độ nhanh hiện sớm bệnh võng mạc đái tháo đường trên chóng đã tạo nên thách thức lớn về sự cần thiết nhóm người cao tuổi đồng thời tìm hiểu các phải có những giải pháp thích ứng, phù hợp về yếu tố liên quan, từ đó có định hướng tăng các dịch vụ an sinh xã hội, lao động việc làm, cường các biện pháp và hướng xử trí cho giao thông, khu vui chơi giải trí… đặc biệt là người bệnh giúp phát hiện sớm và điều trị kịp hệ thống chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. thời các biến chứng có thể xảy ra liên quan về Người cao tuổi Việt Nam nói chung và thành mắt do bệnh đái tháo đường gây ra. phố Đà Nẵng nói riêng đang phải đối diện với gánh nặng bệnh tật và thường mắc nhiều bệnh 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU mãn tính đặc biệt là tỷ lệ mắc đái tháo đường 2.1. Đối tượng nghiên cứu: Người cao đang có xu hướng tăng cao, đối diện với nguy tuổi đang sinh sống tại quận Sơn Trà, thành cơ tàn phế do quá trình lão hóa và ngày càng phố Đà Nẵng. gia tăng chi phí, chăm sóc, điều trị, nuôi - Tiêu chuẩn chọn (chọn mẫu thuận tiện): dưỡng... Trong khi đó, hệ thống chăm sóc sức người cao tuổi thuộc danh sách quản lý của địa khỏe người cao tuổi chưa đáp ứng. phương, đồng ý tham gia nghiên cứu (không Bên cạnh đó, bệnh đái tháo đường hiện phân biệt địa chỉ, dân tộc, trình độ học vấn, đang gia tăng một cách nhanh chóng trên toàn tình trạng sức khỏe...). 52
Taïp chí “Noäi tieát vaø Ñaùi thaùo ñöôøng” Soá 49 - Naêm 2021 - Tiêu chuẩn loại trừ: không đáp ứng những Trong đó: tiêu chuẩn thuộc tiêu chuẩn chọn đối tượng n: Là cỡ mẫu cần điều tra nghiên cứu. Z: Giá trị tương ứng của hệ số tin cậy: Z = 2.2. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên 1,96. cứu mô tả cắt ngang có phân tích được thực p: Tỷ lệ mắc bệnh võng mạc đái tháo đường hiện từ tháng 2/2021 đến tháng 4/2021 trên chiếm 15,8% (Giả định p = 15,8% tại nghiên 142 người cao tuổi (≥60 tuổi). cứu này [9]). Bệnh võng mạc đái tháo đường cũng như d: Sai số cho phép 6% (d = 0,06) các bệnh lý về mắt khác sẽ được chẩn đoán Thay vào công thức : n = 142. qua ảnh chụp đáy mắt, được các bác sỹ chuyên Như vậy, cỡ mẫu tối thiểu cần khảo sát là khoa mắt tại 02 bệnh viện lớn của thành phố 142 người cao tuổi. Đà Nẵng thực hiện đọc ảnh chụp đáy mắt và + Cách chọn mẫu: Chọn mẫu thuận tiện khám chẩn đoán (Bệnh viện Mắt và Bệnh viện trong đợt khám mắt miễn phí lồng ghép khám Đà Nẵng). sức khỏe định kỳ cho người cao tuổi thuộc dự p (1- p) án Phát hiện sớm bệnh võng mạc đái tháo + Cỡ mẫu: n = Z(21- a /2) đường trong cộng đồng tài trợ. d2 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 3.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu Bảng 1. Thực trạng mắc đái tháo đường ở đối tượng nghiên cứu (n=142) Mắc ĐTĐ được phát Không mắc Đặc điểm Tổng hiện trước đó ĐTĐ Tổng chung 142 (100.0%) 25 (17.6%) 117 (82.4%) Tuổi (năm) 69,30±6,517 69,50±6,403 68,40±7,095 Giới Nam 55 (38,7%) 08 (14.5%) 47 (85.5%) Nữ 87 (61,3%) 17 (19.5%) 70 (80.5%) Được diễn giải bằng tỷ lệ % hoặc giá trị trung bình ± độ lệch chuẩn. Nhận xét: Trong số 142 người cao tuổi tham gia nghiên cứu có 17,6% người mắc bệnh đái tháo đường được phát hiện trước đó. Độ tuổi trung bình 69,30±6,517, tỷ lệ người mắc đái tháo đường tham gia nghiên cứu ở nữ giới cao hơn nam giới, chiếm tỷ lệ lần lượt là 19,5% và 14,5%. Bảng 2. Thực trạng mắc võng mạc đái tháo đường ở đối tượng nghiên cứu (n=142) Đặc điểm Tổng Mắc VMĐTĐ Không mắc VMĐTĐ Tổng chung 142 (100.0%) 12 (8.5%) 130 (91.5%) Tuổi (năm) 69,30±6,517 70,00±6,045 69,24±6,577 Giới Nam 55 (38,7%) 04 (7,3%) 51 (92,7%) Nữ 87 (61,3%) 08 (9,2%) 79 (90,8%) Từng nghe về bệnh VMĐTĐ Có 03 (2,1%) 0 (0,0%) 03 (100,0%) Không 139 (97,9%) 12 (8,6%) 127 (91,4%) 53
Taïp chí “Noäi tieát vaø Ñaùi thaùo ñöôøng” Soá 49 - Naêm 2021 Được phát hiện ĐTĐ trước đó Có 25 (17,6%) 05 (41,7%) 20 (15,4%) Không 117 (82,4%) 07 (58,3%) 110 (84,6%) Được diễn giải bằng tỷ lệ % hoặc giá trịtrung bình ± độ lệch chuẩn. Nhận xét: Trong số 142 người cao tuổi tham gia nghiên cứu có 8,5% người có bệnh lý võng mạc đái tháo đường. Độ tuổi trung bình của những người mắc VMĐTĐ cao hơn những người không mắc VMĐTĐ, lần lượt là 70,00±6,045 và 69,24±6,577. Tỷ lệ người mắc võng mạc đái tháo đường tham gia nghiên cứu ở nữ giới cao hơn nam giới, chiếm tỷ lệ lần lượt là 9,2% và 7,3%. Tỷ lệ người được phát hiện mắc VMĐTĐ tuy nhiên chưa được phát hiện mắc ĐTĐ trước đó là 58,3%. 3.2. Đặc điểm về bệnh lý ở mắt Bảng 3. Đặc điểm về mắt Đặc điểm Mắt phải Mắt trái Thị lực kém (5/10 52 (36,6%) 62 (43,7%) Thị lực trung bình 4,8±2,822 5,15±2,837 Bệnh lý Có 54 (38,0%) 55 (38,7%) Không 88 (62,0%) 87 (61,3%) Nhận xét: Có 63,4% người cao tuổi có mắt phải có thị lực kém dưới 5/10, 56,3% người có mắt trái có thị lực kém dưới 5/10. Tỷ lệ mắt phải và mắt trái có bệnh lý lần lượt là 38,0%, 38,7%. Bảng 4. Các yếu tố liên quan đến mắc võng mạc đái tháo đường (bằng phân tích hồi quy logistic) Yếu tố Tỷ suất chênh Phương sai 95% CI p Mắc đái tháo đường 0,187 0,060 0.018-0.255 0.025 Thị lực kém ở mắt (trái) -0.159 0.046 -0.18-0,002 0.055 Phân tích đa biến logistics với các nhóm giá trị tham khảo gồm: không mắc đái tháo đường; thị lực kém (
Taïp chí “Noäi tieát vaø Ñaùi thaùo ñöôøng” Soá 49 - Naêm 2021 một trong những nhóm đối tượng có nguy cơ những người ăn chay, có thể chế độ ăn sẽ được mắc đái tháo đường cao, tại Việt Nam hiện nay kiêng khem đúng mực nên tình trạng bệnh rất ít người dân có nhận thức đúng đắn về bệnh cũng được cải thiện hơn do đó ít gây ra những đái tháo đường, do đó phần lớn người dân biến chứng đến mắt hơn đồng thời điều này thường phát hiện ra mắc bệnh đái tháo đường cũng có thể hiểu là Mỹ là nước phát triển, điều chỉ khi giai đoạn bệnh đã muộn. Nhiều chuyên kiện chăm sóc y tế tốt hơn do đó nên các bệnh gia cũng nhận định rằng có ít nhất một nửa lý khi mắc cũng thường được phát hiện sớm trong số những người cao tuổi mắc bệnh đái hơn, do đó phòng ngừa được các biến chứng tháo đường không biết mình đang mắc bệnh. tốt hơn, trong đó kể cả các biến chứng về mắt Tỷ lệ đối tượng nữ chiếm cao hơn so với như võng mạc đái tháo đường. nam giới, tuy nhiên cao hơn không đáng kể, tỷ So với nghiên cứu tương tự trong lệ nữ và nam giới lần lượt là (61,3% và 38,7%). nước, kết quả ghi nhận của nghiên cứu này 4.2. Đặc điểm về bệnh lý ở mắt tương đương so với nghiên cứu của Nguyễn Trong nghiên cứu của chúng tôi, trong tổng Kim Lương (22,6%) [7]. Điều này có thể được số 142 người cao tuổi mắc đái tháo đường giải thích những nghiên cứu của tác giả này tham gia nghiên cứu có 05 người mắc được thực hiện tại bệnh viện, hầu hết các bệnh VMĐTĐ trong số 25 người được phát hiện nhân đã có những biến chứng toàn thân và về ĐTĐ trước đó (chiếm 20,0%). Tỷ lệ này cũng mắt, trong khi nghiên cứu này đối tượng được tương đương với nghiên cứu của tác giả Trần chọn là những người mắc đái tháo đường trong Thị Thu Hoàng, Châu Mỹ Chi (2018( (15,8%) cộng đồng. [9]. Do những thay đổi đặc biệt về sinh lý và Qua phân tích hồi quy logistic trên các biến bệnh lý của người cao tuổi (trên 60 tuổi) nên qua phân tích Chi bình phương có mối liên cần phải có những hiểu biết riêng về bệnh quan với gái trị p50%). Điều này cho thấy mối liên quan của về mắt, trong đó biến chứng về võng mạc đái bệnh đái tháo đường đến thị lực là khá cao. tháo đường là một biến chứng nặng nhất dễ Nhiều y văn cũng đã ghi nhận đái tháo đường dẫn đến giảm thị lực gây mù lòa nếu không là nguyên nhân gây giảm thị lực và mù lòa [8]. được phát hiện sớm, đây cũng là biến chứng Biểu hiện giảm thị lực tại nghiên cứu này theo chính xảy ra do tổn thưởng các vi mạch máu chúng tôi có thể xuất phát có thể là từ một do đái tháo đường gây ra. Việc phát hiện sớm phần do tuổi già gây suy giảm về chức năng các biến chứng này đóng vai trò quan trọng mắt, một phần do ảnh hưởng từ bệnh nền đái cũng như phòng ngừa bệnh võng mạc đái tháo tháo đường. đường. Trong đó, những biến chứng thường là giảm thị lực, thậm chí mù lòa do bệnh ĐTĐ do 5. KẾT LUẬN biến chứng tổn thương võng mạc do đái tháo Nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhiều người cao đường gây ra sẽ làm suy giảm chất lượng cuộc tuổi được phát hiện mắc bệnh VMĐTĐ qua sống của người bệnh ĐTĐ cao tuổi nói riêng đợt khám sàng lọc về các bẹnh lý về mắt và và người cao tuổi nói chung. sàng lọc phát hiện sớm BVMDTĐ mà chưa So sánh với kết quả của Orcutt tại Mỹ được chẩn đoán phát hiện mắc đái tháo đường (13,9%), kết quả nghiên cứu của chúng tôi cao trước đó. Kết quả nghiên cứu này cho thấy tầm hơn nhưng tỷ lệ cao hơn không đáng kể [6]. quan trọng của việc cần kiểm tra sức khỏe và Điều này cũng có thể được hiểu là do nhóm tầm soát đái tháo đường ở người cao tuổi để nghiên cứu này được thực hiện trên đối tượng tránh bỏ sót đối tượng có nguy cơ, cũng như 55
Taïp chí “Noäi tieát vaø Ñaùi thaùo ñöôøng” Soá 49 - Naêm 2021 cần khám mắt định kỳ thường xuyên khi bị its relationship to diabetic retinopathy in mắc đái tháo đường và có biểu hiện mờ mắt elderly Japanese patients with type 2 khi mắc đái tháo đường ở nhóm người cao tuổi diabetes mellitus, Geriatr Gerontol Int, 12 để giảm thiểu các biến chứng do phát hiện Suppl 1, 134-40. muộn ĐTĐ gây ra ở nhóm người cao tuổi. 5. Nguyễn Trọng Khải (2018), Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ, lâm sàng bệnh võng mạc đái tháo đường và hiệu quả biện pháp can TÀI LIỆU THAM KHẢO thiệp tại tỉnh Hà Nam, Luận án Tiến sỹ Y 1. Bộ Y tế (2017), Hướng dẫn chẩn đoán và học, Trường Đại học Y Hà Nội. điều trị đái tháo đường tip 2”, Quyết định 6. Orcutt J. , et al (2004), Eye disease in số 3319/QĐ-BYT ngày 19/7/2017 cua Bộ veterans with diabetes, Diabetes Care, 27 Y tế. Suppl 2, B50-3. 2. UBND thành phố Đà Nẵng (2019), Quyết 7. Nguyễn Kim Lương (2011), Đánh giá tổn định số 159/QĐ-UBND ngày 10/01/2019 thương mắt ở bệnh nhân đái tháo đường của Uỷ ban nhân dân thành phố Đà Nẵng typ 2, Tạp chí Khoa học và Công nghệ, 81 về việc “phê duyệt tiếp nhận dự án “Phát (05), 161-167. hiện sớm bệnh võng mạc đái tháo đường 8. Nguyễn Thanh Hương (2010), Nghiên cứu trong cộng đồng tại Việt Nam. một số tổn thương mắt ở bệnh nhân đái 3. Nguyễn Trọng Khải (2018), Nghiên cứu tháo đường điều trị tại Bệnh viện đa khoa đặc điểm dịch tễ, lâm sàng bệnh võng mạc Trung ương Thái Nguyên, Đại học Thái đái tháo đường và hiệu quả biện pháp can Nguyên. thiệp tại tỉnh Hà Nam, Luận án Tiến sỹ Y 9. Trần Thị Thu Hoàng, Châu Mỹ Chi học, Trường Đại học Y Hà Nội. (2018), Tỷ lệ bệnh võng mạc đái tháo 4. Yamamoto T et al. (2012), Prevalence and đường và các yếu tố nguy cơ tại Bệnh viện risk factors for diabetic maculopathy, and đa khoa Trung tâm Tiền giang năm 2018. 56