TC. DD & TP 14 (6) – 2018 T×NH TR¹NG DINH D¦ìNG, KHÈU PHÇN ¡N CñA PHô N÷ 18-49 TUæI T¹I 2 X·, HUYÖN TUÇN GI¸O, TØNH §IÖN BI£N Trịnh Thanh Xuân1, Trương Tuyết Mai2, Phạm Văn Hán3, Lê Thị Yến4, Nguyễn Hữu Bắc5 Nghiên cứu mô tả cắt ngang nhằm đánh giá tình trạng dinh dưỡng và sự thay đổi khẩu phần ăn trước và sau vụ mùa (tháng 10). Phương pháp: Đánh giá và phân loại tình trạng dinh dưỡng của 60 phụ nữ 18-49 tuổi tại 2 xã Quài Tở và Tênh Phông, huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên thông qua chỉ số BMI, khẩu phần được thu thập bằng cách sử dụng phương pháp hỏi ghi 24 giờ qua. Kết quả: Tỷ lệ thiếu năng lượng trường diễn (CED) chung ở 2 xã là 11,7% trong đó CED độ I chiếm 71,4%. Bữa ăn của phụ nữ 2 xã đơn điệu với gạo là lương thực chính, cơ cấu năng lượng khẩu phần G:L:P mất cân đối (Glucid chiếm trên 75%). Năng lượng khẩu phần trước vụ đạt trung bình 2006,6 kcal/người/ngày và tăng rõ rệt sau vụ tới 2233,5 kcal/người/ngày. Mức đáp ứng so với nhu cầu khuyến nghị của Sắt, Vitamin C khẩu phần, tỷ lệ Ca/P và B1/1000 kcal còn rất thấp. Kết luận: Tỉ lệ CED của phụ nữ 2 xã xếp ở mức trung bình về ý nghĩa sức khỏe cộng đồng theo phân loại của Tổ chức Y tế thế giới. Yếu tố mùa vụ có ảnh hưởng đến khẩu phần ăn của đối tượng nghiên cứu. Từ khóa: Tình trạng dinh dưỡng, khẩu phần ăn, phụ nữ 18-49 tuổi, Điện Biên. I. ĐẶT VẤN ĐỀ cao, tỷ lệ thừa cân, béo phì cũng gia tăng Nhiều nghiên cứu đã khẳng định rằng, không ngừng, kể cả trong nhóm đối tượng dinh dưỡng có vai trò vô cùng quan trọng trước đây không được coi là có nguy cơ. trong cuộc đời mỗi con người, đặc biệt là Huyện Tuần Giáo là một huyện miền núi phụ nữ độ tuổi sinh đẻ. Thiếu dinh dưỡng của tỉnh Điện Biên, đồng bào chủ yếu là không những ảnh hưởng nghiêm trọng dân tộc Thái và dân tộc HMông, đời sống đến năng suất lao động mà còn gây ra các nhân dân còn ở mức nghèo, tỷ lệ thiếu biến chứng thai sản như cao huyết áp, sản năng lượng trường diễn đến cuối năm giật, nhiễm khuẩn hoặc tử vong [1]. Tuy 2015 của huyện là 22,0% [2]. Quài Tở và nhiên, theo kết quả tổng điều tra dinh Tênh Phông là 2 xã vùng sâu, vùng xa của dưỡng cho thấy tỷ lệ thiếu năng lượng huyện Tuần Giáo, khu vực này mang trường diễn ở phụ nữ độ tuổi sinh đẻ đến những đặc điểm của khí hậu nhiệt đới gió năm 2014 của cả nước vẫn còn là 15,1%. mùa núi cao. Đa phần người Quài Tở là Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đang ở trong người dân tộc Thái và có thêm người dân giai đoạn chuyển tiếp và chịu gánh nặng tộc khác nên có sự giao thoa về văn hóa kép về dinh dưỡng. Cùng với tỷ lệ CED cũng như tập quán canh tác. Trong khi đó, BS. - Trường Đại học Y Dược Hải Phòng Ngày nhận bài: 5/11/2018 1 Email: ttxuan@hpmu.edu.vn Ngày phản biện đánh giá: 5/12/2018 2PGS. TS. - Viện Dinh dưỡng Ngày đăng bài: 25/12/2018 3PGS.TS. - Trường Đại học Y Dược Hải Phòng 4ThS. - Trường Đại học Y Dược Hải Phòng 5ThS. - Viện Dinh dưỡng 49
TC. DD & TP 14 (6) – 2018 xã Tênh Phông chỉ có dân tộc Hmong nên không bị rối loạn tâm thần, trí nhớ và hợp vẫn duy trì sinh hoạt và sản xuất nông tác. nghiệp truyền thống. 2.3. Cỡ mẫu nghiên cứu: Bên cạnh đó, sự khó khăn về địa hình, Sử dụng công thức cho nghiên cứu thông thương hàng hóa hạn chế, nên bữa khẩu phần: ăn hàng ngày của người dân chủ yếu là do t2.δ2.N tự chăn nuôi, trồng trọt và hái lượm mà n =------------------- có. Người dân chưa áp dụng khoa học kĩ e2.N+t2.δ2 thuật trong canh tác nông nghiệp nên năng trong đó t là phân vị chuẩn hóa (thường suất lao động còn thấp và sản lượng lương bằng 2 ở xác suất 0,954), là độ lệch chuẩn thực chịu ảnh hưởng hoàn toàn vào điều của năng lượng trung bình ăn vào, lấy là kiện thời tiết, do vậy, nguồn thực phẩm 400 kcal, e: sai số cho phép (chọn là 100 cung cấp để đáp ứng nhu cầu năng lượng kcal), n: Tổng số đối tượng nghiên cứu ở của con người cũng bị ảnh hưởng lớn bởi 2 xã (n = 961). Cỡ mẫu để điều tra khẩu yếu tố mùa vụ. Hiện nay, các nghiên cứu phần cho hai xã tính được là 60. Tương về tình trạng dinh dưỡng, khẩu phần của ứng, mỗi xã chọn 30 phụ nữ tuổi 18-49 phụ nữ độ tuổi sinh đẻ, đặc biệt là phụ nữ tuổi. ở vùng miền núi, nơi có người dân tộc Thời gian thực hiện: 4/2016-10/2017. thiểu số sinh sống còn rất ít. Yếu tố tác 2.4 Phương pháp thu thập số liệu và động của mùa vụ đến năng lượng và sự cách đánh giá: cân đối trong khẩu phần ăn chưa được Các thông tin được thu thập qua bộ câu quan tâm. hỏi phỏng vấn đối tượng. Chiều cao được Vì những lí do này, nghiên cứu nhằm đo bằng thước gỗ 3 mảnh do UNICEF mục tiêu: Đánh giá tình trạng dinh dưỡng cung cấp, cân nặng đo bằng cân điện tử và sự thay đổi khẩu phần ăn trước – sau SECA với độ chính xác bằng 0,01 kg. mùa vụ của phụ nữ 18-49 tuổi tại 2 xã Khẩu phần ăn của đối tượng được thu thập Quài Tở và Tênh Phông, huyện Tuần bằng phương pháp hỏi ghi khẩu phần 24 Giáo, tỉnh Điện Biên. giờ qua. Sử dụng bảng thành phần hóa học thức ăn Việt Nam 2007 để tính toán thành II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP phần dinh dưỡng trong khẩu phần. Mức NGHIÊN CỨU đáp ứng nhu cầu các chất dinh dưỡng 2.1 Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu trong khẩu phần của phụ nữ được tính mô tả cắt ngang tại 2 thời điểm trước – sau toán theo từng lớp tuổi và theo bảng nhu mùa vụ cầu khuyến nghị về dinh dưỡng cho người Mỗi năm ở Tuần Giáo có 2 mùa vụ: Vụ Việt Nam năm 2016. mùa gieo cấy vào cuối tháng 6 và thu 2.5 Nội dung nghiên cứu hoạch vào đầu tháng 10, vụ chiêm gieo - Xác định tình trạng dinh dưỡng của cấy vào tháng 12 và thu hoạch vào tháng phụ nữ 18-49 tuổi thông qua các chỉ tiêu 5 dương lịch năm sau. Nghiên cứu của nhân trắc: Phân loại tình trạng dinh dưỡng chúng tôi được thực hiện trước thời điểm của phụ nữ tuổi sinh đẻ 18 - 49 tuổi theo thu hoạch vụ mùa 2 tháng và sau thu phân loại BMI áp dụng cho người trưởng hoạch 1 tháng. thành của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2.2. Đối tượng nghiên cứu: Phụ nữ độ 2000. tuổi sinh đẻ 18-49 tuổi, không mang thai, - Đánh giá mức đáp ứng nhu cầu 50
TC. DD & TP 14 (6) – 2018 khuyến nghị và sự cân đối của khẩu phần: Signed Rank Test nếu biến định lượng có Đánh giá đặc điểm năng lượng và sự đáp phân phối không chuẩn để kiểm định sự ứng về khẩu phần đối với nhu cầu khuyến khác biệt của hai giá trị trung bình trước- nghị của phụ nữ độ tuổi sinh đẻ trước – sau mùa vụ. Khoảng tin cậy 95% được áp sau mùa vụ. dụng cho toàn bộ các test. Nhận định có 2.6 Phân tích và xử lý số liệu: sự khác biệt khi giá trị p
TC. DD & TP 14 (6) – 2018 Theo kết quả hình 2, phần lớn phụ nữ ở 2 xã thiếu năng lượng trường diễn mức độ nhẹ (chiếm tỷ lệ 71,4%), CED mức độ vừa và nặng có tỷ lệ bằng nhau (14,3%). Bảng 1. Mức tiêu thụ lương thực, thực phẩm của phụ nữ độ tuổi sinh đẻ 2 xã trước sau mùa vụ TB (CI 95%) (g/người/ngày) Thực phẩm Trước mùa vụ Sau mùa vụ p (n =30) (n =30) Gạo 468,5 (447,0-490,1) 485,0 (457,2-512,9) >0,05 * Lương thực khác 19,5 (5,2-33,8) 32,9 (15,3-50,6) >0,05** Khoai củ 0 9,1 (0-19,5) >0,05** Đậu đỗ 2,9 (-2,1-7,9) 0,5 (0,0-1,0) >0,05** Đậu phụ 20,2 (6,3-34,0) 37,7 (18,4-57,1) >0,05** Vừng lạc 0 2,0 (-1,1-5,2) >0,05** Rau lá 116,7 (96,2-137,3) 188,3 (164,1-212,6) 0,05** Cá các loại 53,4 (33,4-73,4) 24,1 (11,3-37,0) 0,05** (*): Paired t-test, (**):Wilcoxon Signed Rank Test Từ kết quả bảng trên ta thấy, gạo là tiêu thụ tăng lên đáng kể sau mùa vụ lương thực chính được tiêu thụ nhiều (p
TC. DD & TP 14 (6) – 2018 Bảng 2. Giá trị dinh dưỡng khẩu phầu của phụ nữ 2 xã trước-sau mùa vụ và mức đáp ứng nhu cầu khuyến nghị Trước mùa vụ (n =30) Sau mùa vụ (n =30) p % đáp ứng nhu % đáp ứng TB±SD TB±SD cầu nhu cầu Năng lượng (kcal) 2006,6+276,9 87,2 2233,5+331,7 97,1
TC. DD & TP 14 (6) – 2018 Qua hình 3 ta thấy, nhìn chung cơ cấu nữ chủ yếu vẫn là từ Glucid (khoảng năng lượng khẩu phần của 2 xã không có 75%), sau đó là Lipid và Protein (12,3% sự thay đổi rõ rệt trước và sau mùa vụ. và 12,2% trước vụ, 12,9% và 12,4% sau Năng lượng cung cấp cho khẩu phần phụ vụ). Hình 4. Đặc điểm cân đối khẩu phần của phụ nữ xã Quài Tở trước – sau mùa vụ Hình 4 cho thấy, trong khẩu phần ăn cấp nhìn chung sau mùa vụ đều đáp ứng của phụ nữ Quài Tở, năng lượng do Glu- được nhu cầu ở mức cao hơn. Tỷ lệ Ca/P cid cung cấp đáp ứng được nhu cầu và B1/1000 kcal đều đáp ứng nhu cầu khuyến nghị cao nhất cả trước và sau mùa khuyến nghị rất thấp (dưới 50%) cả trước vụ. Năng lượng do Lipid và Protein cung và sau mùa vụ. Hình 5. Đặc điểm cân đối khẩu phần của phụ nữ Tênh Phông trước – sau mùa vụ 54
TC. DD & TP 14 (6) – 2018 Kết quả ở Hình 5 cho thấy, trong khẩu trong báo cáo này (432,6 g/người/ngày) phần ăn của phụ nữ Tênh Phông, năng [8]. Trong các nhóm thức ăn động vật, thì lượng do Glucid cung cấp vượt quá nhu trứng sữa có mức tiêu thụ thấp ở 2 xã cả cầu khuyến nghị cả trước và sau mùa vụ. trước và sau vụ (1,3 g/người/ngày và 2,3 Năng lượng do Lipid và Protein cung cấp g/người/ngày). Kết quả này nếu so sánh đều chưa đạt so với nhu cầu khuyến nghị với mức tiêu thụ trứng, sữa các loại của cả trước và sau vụ, đặc biệt Lipid chỉ đáp Tổng điều tra Dinh Dưỡng năm 2009- ứng được 48%. Tỷ lệ Ca/P và B1/1000 2010 tại vùng Tây Bắc cho thấy người kcal đều đáp ứng rất thấp (dưới 50%) cả dân tại địa bàn nghiên cứu đã tiêu thụ trước và sau mùa vụ. lượng trứng sữa rất thấp [8]. Nguyên nhân là do ở địa bàn không nuôi được BÀN LUẬN gà,vịt lấy trứng ăn và do vấn đề kinh tế, Tình trạng dinh dưỡng: Tỷ lệ thiếu rất hiếm khi người dân dùng sữa trong năng lượng trường diễn (CED) chung là khẩu phần hàng ngày. Mức tiêu cá là 53,4 11,7%. Tỷ lệ g/người/ngày trước vụ và giảm xuống này thấp hơn so với kết quả tổng điều 24,1 g/người/ngày sau vụ. Mức tiêu thụ tra dinh dưỡng toàn quốc năm 2010, tỷ lệ này cao hơn so với mức tiêu thụ cá ở CED của bà vùng đồng bằng sông Hồng chỉ với 42,0 mẹ có con dưới 5 tuổi là 20,6% [3] . g/người/ngày [8], và thấp hơn so với Tỷ lệ này cũng thấp hơn so với kết quả nghiên cứu của Phạm Thị Diệp thực hiện của một số tác giả nghiên cứu ở địa bàn tại huyện Xuân Trường, Nam Định năm khác như kết quả của Đinh Thị Phương 2016 là 72,6 g/người/ngày [9]. Lượng rau Hoa năm 2013 tại huyện Lục Nam, Bắc lá trước vụ trung bình là 116,7 g và tăng Giang là 39,1% [1], của Lê Bạch Mai lên 188,3 g/người/ngày sau vụ, con số huyện Thanh Miện - Hải Dương năm này thấp hơn so với Tổng điều tra dinh 2002 là 36,8% [4], của Hồ Thu Mai ở dưỡng năm 2009- 2010 ở vùng Tây Bắc huyện Tân Lạc, Hòa Bình năm 2011 là là 206,8 g/người/ngày, trong khi rau củ 29,2% [5]. Phần lớn phụ nữ có CED ở và quả chín đều giảm đi rõ rệt sau vụ. Sự mức độ nhẹ (71,4%), tỷ lệ CED mức độ thay đổi có ý nghĩa thống kê với p
TC. DD & TP 14 (6) – 2018 nghị. Kết quả phân tích chỉ ra sự thay đổi tăng lên rõ rệt sau vụ mùa (tháng 10). về năng lượng trước – sau mùa vụ có ý Trong khi rau củ và quả chín và cá có nghĩa thống kê (p
TC. DD & TP 14 (6) – 2018 2009-2010. Nhà xuất bản Y học, Hà Nội 7. Nguyễn Tú Anh và các cộng sự. (2011). 4. Lê Bạch Mai, Nguyễn Công Khẩn và Hà Tình hình thiếu máu, thiếu năng lượng Huy Khôi (2002). Khẩu phần thực tế, tình trường diễn ở nữ công nhân một số nhà trạng dinh dưỡng trẻ em và phụ nữ tuổi máy công nghiệp. Tạp chí nghiên cứu Y sinh đẻ theo mức kinh tế hộ gia đình tại học. 72(1), tr.93-99. một số điểm nghiên cứu. Y học thực hành. 8. Bộ Y tế và Viện Dinh Dưỡng (2010). Số 10(432+433), tr. 47-50. Tổng điều tra Dinh dưỡng 2009-2010. 5. Hồ Thu Mai, Lê Thị Hợp và Lê Bạch Mai Nhà xuất bản Y học. (2011). Tình trạng thiếu năng lượng 9. Phạm Thị Diệp (2016). Khẩu phần ăn trường diễn và thiếu máu của phụ nữ tuổi thực tế và một số kiến thức, thực hành sử sinh đẻ tại 3 xã huyện Tân Lạc, tỉnh Hoà dụng cá của người dân tại xã Xuân Bình. Tạp chí Y học Thực hành - Hà Nội. Thượng, Xuân Trường, Nam Định năm 11(792), tr. 92-95. 2016. 6. Phạm Hoàng Hưng (2010). Hiệu quả của 10.Viện Dinh dưỡng (2011). Báo cáo tình truyền thông tích cực đến đa dạng hóa trạng dinh dưỡng trẻ em và bà mẹ năm bữa ăn và tình trạng dinh dưỡng bà mẹ, 2011, Nhà xuất bản Y học. trẻ em. tr.79-82. Summary NUTRITION STATUS, DIETARY INTAKE OF WOMEN AGED 18-49 YEARS OLD IN TWO COMMUNES, TUAN GIAO DISTRICT, DIEN BIEN PROVINCE Objective: A cross-sectional descriptive study was conducted to evaluate nutrition sta- tus and dietary intake changes before and after the October harvest. Methods: Evaluating and classifying nutritional status of 60 women aged 18-49 years old in two communes, Quai To and Tenh Phong, Tuan Giao district, Dien Bien province based on BMI, investi- gating the diet by using 24-hour recall. Results: The overall CED rate in two communes was 11.7%, most of which was at level I (71.4%). The diet of women in two communes was monotonous with rice as the staple food, energy balance ratio G: L: P was imbalanced (Glucid was accounted for over 75%). Dietary intake before harvest was 2006.6 Kcal/per- son/day and significantly increased to 2233.5 kcal/person/ day post-harvest. The level of meeting the recommended requirements of iron, vitamin C, the Ca/P and B1/1000Kcal ratio was very low. Conclusions: Prevalence of CED among women in two communes is a major problem of public health classified by the World Health Organization. Harvest factor affected the diet of the studied population. Keywords: Nutritional status, dietary intake, women aged 18-49, Dien Bien. 57